Тылым утума
Уларыйбатын,
Санаам ситимэ
Быстыбатын.
Дом!
Одуҥҥа анаан сүрү күүһүрдүү туома ыытыллар. Маныаха өйү-санааны күүһүрдүү тыл хомуһунан оҥоһуллар. Киһиэхэ тиийимтиэ тылы хомуһуннаах тыл диибит. Быһалыы эттэххэ, тиийэр уонна тиийбэт тыллар бааллар. Тиийэр тыл иччилээх буолар. Тыл иччилээх буоларын наадатыгар ураты турук үөскүүр. Ону этиттэрии дииллэр. Холобур, өбүгэлэри үтүктүү (оһуохай, тойук, хомус, о.д.а.)— этиттэрии көрүҥэ. Этиттэрии — ол аата бэйэ нөҥүө түгэхтээҕи, дириҥ олохтооҕу саҥарыы. Алгыстар — ол аата, хомуһуннаах тыллар. Хомуһун илдьэ сылдьар тыл элбэх. Олортон биирдэстэрэ «дом» диэн. Олунньу ый хомуһуннаах тылларыттан биирдэстэрэ — Дом . Тугу эмэ санаан, сүрүн сорук оҥостон баран, толорорго дьулуһуугун чиҥэтэн “Дом” диэхтээххин. Одун чугаһыыр ыйыгар кырдьаҕастары бэлиэтээһин, тыл бырааһынньыга ыытыллыахтаахтар. Күпсүүр тыаһыахтаах, арчылааһын барыахтаах.
Чурапчы нэһилиэгин дьогдьойор киинигэр – Арчы алаһа дьиэтигэр Аал уоту оттон алгыс иҥэринэр сиэр-туом быйылгы дьыллаахха иккис төгүлүн ыытылынна. Ааспыт сырыыга 70-тан тахса киһи алгыска сылдьыбыт буоллаҕына бүгүн дьон кэлиитэ кэмчи буолла.
Айыы үөpэҕэ этэринэн, олунньуга Одун чугаһыыр. Одун ахсыс халлаан айыыта буолар. Кини Орто дойду буор кута буолар. Одун — төрүт буор кут. Халлаан эттиктэрин, киһи бодотун Одун үөскэппит. Алгыска мэлдьи Одун Хаан oҥоһуута диэн ахтыллар. Онон Одун Хаан Дьылҕа Хаан курдук дьылҕаны оҥорор эбит. Ол гынан баран, Одун Хаан Дьылҕа Хаантан уратылаах. Дьылҕа Хаан суолтата — билиини таһаарыы. Оттон Одун дьылҕа дьиҥнээҕин оҥорор.
“Алгыс диэн саха киһитигэр олус наадалаах буолан, былыргы дьон үрүҥ күҥҥэ хайаан даҕаны алгыһынан хайыһаллара. Биһиги төрдүө буолан бу маннык түмсэммит үһүс сылбытын бэйэбит баҕа өттүбүтүнэн төрөөбүт дойдубутугар алгыс сиэрин-туомун ыыта сылдьабыт. Быйылгыттан саҕалаан анал байыаннай дьайыы кыттыылаахтарын, кинилэр дьиэ кэргэттэрин кытары үлэлэһээрибит, күн-бэҕэһээ “Аҕа дойдуну көмүскээччилэр” пуонда Чурапчы улууһунааҕы координаторыгар Сергей Атласовка киирэн таҕыстыбыт. Онон биһиэхэ туспа хос аныыллара буоллар, бу дьоммутун кытары ыкса билсэммит, бэйэбит санаабытыттан буор босхо эмтээн, олохторугар-дьаһахтарыгар күүс-көмө буолуо этибит”, — диэн алгысчыт, эмчит Мария Божедонова-Сэгэлдьийэ Сиэдэрэй эттэ.
Кини көмөлөһөөччүлэринэн айылҕаттан талааннаах, алгысчыт, дорҕоонунан бэйэни көннөрүүгэ, чэбдигириигэ, тойуука үөрэтэр Зоя Мохначевская-Туойука, айылҕаттан дьоҕурдаах эмчит, илбиһит Анисия Беляева-Дьэрэлийэ буолаллар.
“Дьон-сэргэ ыраастаныы диэни бу буруолаттахтарына-тараалаттахтарына, сыт таһаардахтарына кирбит-хахпыт бэйэтэ ыраастанар диэн мээнэ туох даҕаны сыала-соруга суох өйдөбүллээхтэр. Ыраастаныы сүрүн тутула киһиттэн бэйэтиттэн улахан тутулуктаах, өскөтүн кини хас сырыы чопчу сыалы туруорунан, холобура, мин бүгүн куһаҕаны саныа суохтаахпын, тылбын-өспүн көрүнэ сылдьыахтаахпын диэн санаан сиэргэ-туомҥа сырыттаҕына ити баҕата туолан, хас ый аайы улам ырааһыран иһиэхтээх”, — диэн Дьэрэлийэ эбэн биэрдэ.
Сэмэн ЖЕНДРИНСКЭЙ. Ааптар хаартыскаҕа түһэриитэ