Алексей Иннокентьевич Ефимов олоҕун тиһэх күннэригэр диэри саҥата суох туох барыта үчүгэй буоларыгар кыһана, үөһэ-аллара тарда, көннөрө, оҥоро сылдьыбыт киһинэн биллэр. Онон, омос көрдөххө, кини сааһын тухары үлэлээн букунаһартан атыны билбэтэх киһиэхэ майгынныыра.
Одьулууҥҥа төрөөбүтэ. Дьоно дьадаҥы этилэр. Онон оскуола паартата диэҥҥэ олорботоҕо. Ол эрээри сылдьан эрэ суругу ааҕар буолан хаалбыта. Онуоха эбии кыра сааһыттан үлэни-хамнаһы билэр, ылыннарыылаах тыллаах-өстөөх буолан 23 сааһыгар сырыттаҕына, 1937 сыллаахха, оччотооҕу Орджоникидзе аатынан колхуос биригэдьииринэн талбыттара. Үгүс киһи үлэтин тэрийэн, чуолкайдык, мээрэйдээн таабылга киллэрэн иһии манан аҕай буолбатах. Сыралаахтык үлэлээн Алексей дьонун-сэргэтин астыннарбыта, ытыктабылы ылбыта. Кэнники ферма сэбиэдиссэйинэн анаан үлэлэппиттэрэ.
Ити сылдьан 1941 сыл атырдьах ыйын 20 күнүгэр Сэбиэскэй Армия кэккэтигэр ыҥырыллар бэбиэскэни туппута. Киниэхэ ол соһумар буолбатах этэ, фашистскай Германия Ийэ дойдуга сэриинэн саба түһүөҕүттэн ый кэриҥэ ытык иэһин төлүү барар уочаратын кэтэһэ сылдьыбыта.
Төһө да урут алааһыттан ырааппатах, нууччалыы үчүгэйдик билбэт да буоллар, Алексей сэриилэһии дьоҕурун, сааны-сэби үчүгэйдик баһылаабыта, сыал ытыытыгар взводугар, ротатыгар бастаталаабыта. Үөрэххэ, сындалҕаннаах похуоттарга тулуурдааҕын хайҕаан табаарыстара “маленький да удаленький”, “наш Алексей не воробей, зорче глаз, фрицам страж” дии-дии күлсэллэрэ, хайҕыыллара.
1942 сыл ыам ыйа. Түүннэри айаннаан сылайбыт байыастар халлаан сырдыыта тыаһа-ууһа суох тиийэн, эрдэ хаһыллыбыт траншеяҕа түспүттэрэ. Чуумпу этэ да, буорах уонна хаан сыта кинилэр инники кирбиигэ кэлбиттэрин санатара.
Сааны-сэби бэлэмнэнэргэ бирикээстээбиттэрэ. Алексей дойдутун, кэргэнин, оҕотун санаталаабыта. Өлөр-тиллэр биллибэт уот будулҕаныгар киирдэҕэ бу.
“Алеша булка бэлэмнэнэр” диэн саҥа диэки эргиллэ түспүтэ, табаарыһа Саша кэлэн күлэ турар эбит. Алексей сааны-сэби көрүнэр наадатын туһунан этэн көрбүтүгэр киһитэ кыһамматаҕа, мин бэлэммин диэх курдук туттубута.
Арай хаас бөҕө көтөн иһэр курдуга. Эмискэ сир-уот дьигиһийэ түспүтэ. Хаастар буолбатах, өстөөх самолеттара эбит диэн саныы биэрбитэ. Тула буомбалар эстэн уот өрүтэ ыһыллара, бааһырбыттар, өлөрдүү табыллыбыттар хаһыылара, ынчыктара сүрдэммитэ.
Ити икки ардыгар өстөөхтөр атаакаҕа иһэллэр, бэлэмнэниҥ диэн буолар. Көрө түспүтэ, халҕаһа курдук анньан иһэллэрэ. Дьөлүтэ ытыалыахха сөптөөх сиргэ кэлбиттэрэ да, ытарга хамаанда суоҕа. Өстөөхтөр сирэйдэрэ, таҥастара-саптара үчүгэйдик көстөр буолбута. Эчи бөдөҥнөрүн, төрөлкөйдөрүн. Алексей инники иһэр кугас баттахтаах кытарбыт киһини, киһи буолуо дуо, кыыл курдук санаабыта, кыҥыы сыппыта. «Тоҕо хамаандалаабаттар, буомбалааһыҥҥа бары өллөхтөрө дуу» диэх курдук саныы сыттаҕына дьэ ытыалыырга эттилэр. Чыыбыһын төлө тардаат, хараҕын быһа симнэ. Онтон көрбүтэ, били кыҥаабыт фашиһа көстүбэт буолбут. Биһиэннэрэ күргүөмнээн ыталлар. Немецтэр тулуйбаттар, төттөрү сырсаллар.
Холкутуйан Сашаны көрбүтэ киһитэ бинтиэпкэтин хасыһа-хасыһа үөхсэ олороро.
Өссө балачча ытыалаабыттарын кэннэ “ураа” хаһыы ньиргийбитэ, бары туран иннилэрин диэки ыстаммыттара. Биэрэстэ кэриҥэ сүүрэн баран, окуопаларга тиийэн тимис гыммыттара. Тыас-уус намыраабыта. Саша бинтиэпкэтин сомуогар кумах киирбитин сотор, «эн соторгор саабын соппутум буоллар маннык моһуоктуо суох этэ, Алеша маладьыаскын, аны эйиигин үтүктүөм, эн булчуккун, билэҕин» диэмэхтиир.
Немецкэй артиллерия уоту аспыта, күн көстүбэт күдэнэ буолбута. Онтон немецтэр эмиэ атаакалаабыттара, кинилэр таанкалара Алексейдаах уҥа өттүлэринэн көҥү көтөн киирбиттэрэ. Ытыалыы-ытыалыы чугуйарга бирикээс бэриллибитэ. Алексей сүүрэн истэҕинэ, уҥа атаҕа уот аһыйбыта да олоро түспүтэ. Хата Саша сүгэн-соһон окуопаҕа киллэрбитэ.
Үс ый Караганда куоракка госпитальга сыппыта. Онтон Харьков туһаайыытынан кыргыһыыга иккиһин киирбитэ. Бу сырыыга снаряд оскуолката такымын уонна сиһин бааһырдыбыта. Онон түөрт ый Омскайга тиийэн эмтэммитэ.
Ахсынньы бүтүүтүгэр аны Ленинградскай фроҥҥа баар буолбута. Ыарахан бааһырыылардаах киһи кыргыс уотугар үсүһүн киирэрэ саныаҕар ордук кытаанаҕа. Ол эрээри ону Ийэ дойдуну көмүскээтэххэ табыллар, миигиннээҕэр эрэйдэммиттэр бааллар, бары өстөөҕү өһөрөргө бигэ быһаарыныылаах буоллахпытына табыллар диэн санаа баһыйара. Штурмовой бөлөххө түбэспитэ, онон Ленин куоратын блокадатын көҥү көппүттэр саамай инники кэккэлэригэр испитэ. Эмискэ сир кытар гынаат түҥнэри эргийэн эрэргэ дылы гыммыта. Өйдөөн кэлбитэ, борук-сорук уоттаах хоско ыраас таҥаска сытара. Иннигэр куп-кугас баттахтаах нуучча кыыһа сүүһүттэн тайанан күп-күөҕүнэн чоҕулуччу көрөн олороро. Онтон ыйыталаһан билбитэ, Ленинград госпиталыгар киирбит эбит. Түөһүн ыга тардан бэрэбээскилээбиттэр. Сэрэнэн тыыннаҕына эрэ табыллара, тыыннаҕын ахсын кутаа уот быһыта салаамахтыырга дылыта, сүүһүгэр тымныы көлөһүн бычыгыраан тахсара.
Аһынан-үөлүнэн кырыымчык, уота-күөһэ хараҥардыллыбыт куоракка түөрт ый эмтэммитэ. 1943 сыл сайыныгар Финляндия туһаайыытыгар тиийэн оборуонаҕа сыппыта. Дөрүҥ-дөрүҥ ытыалаһыыга кыттара. 1944 сыллаахха Польшаҕа атаарбыттара. Онно Краков куораты босхолоһо сылдьан төбөтүгэр бааһырбыта. Дьолго, онтуката халымыр буолан 45 хонукка эмтэнээт Кенигсберг, Бреслау куораттары босхолооһуҥҥа көхтөөхтүк кыттыбыта. Онтон сулууспалыыр чааһа Берлин туһаайыытыгар быраҕыллыбыта. Манна кимэн киириини кэтэһэ сырыттаҕына, тыҥатыгар ылбыт бааһа бэргээн, Кенигсберг госпиталыгар киирбитэ. Ыарахан баас үтүөрэн биэриминэ, Улуу Кыайыы өрөгөйдөөх үөрүүтүн госпиталга сытан көрсүбүтэ. Итинтэн балаҕан ыйыгар дойдутугар эргиллэр буолбута.
Албан Аат уордьаннаах, алта бойобуой мэтээллэрдээх буойун онтон бэртэх колхуоһугар, сопхуоска илиитин араарбакка үлэлээбитэ. Тоҕус оҕолоох дьоллоох ыал аҕатынан буолбута. Оҕолоро бука бары үөрэхтээх, туруу үлэһит дьон буола үүммүттэрэ.
Алексей Иннокентьевич Ефимов чэрдээх ытыһынан бэйэтэ тутуспут, кыа хаанын тоҕон туран көмүскэспит олоҕор дьоллоохтук-соргулаахтык олорон ааспыта.
Сэмэн Жендринскэй