Чурапчыга “Быыбар-2023”: хаһан, хайдах куоластыыбытый? Туох уларыйыылар киирдилэрий?

Балаҕан ыйыгар ыытыллыахтаах СӨ Ил Дарханын, СӨ Ил Түмэнин итиэннэ Чурапчы улууһун мунньаҕын дьокутааттарын дуоһунастарыгар ханьыдааттар бэлиэтэнэннэр номнуо аҕытаассыйа үлэтэ бара турар. Дьэ ити инниттэн, хаһан, хайдах куоластыырбытын, туох, ханнык уларыйыылар киирбиттэрин билээри Чурапчытааҕы киин быыбардыыр хамыыһыйа эппиэттиир сэкирэтээрэ Виктория Деллохова-Никитинаны көрсөн кэпсэттибит.

Чурапчы улууһа төһө быыбардааччылааҕый?

2023 сыл от ыйын 1 күнүнээҕи туругунан Чурапчы улууһугар 15.084 быыбардааччы баар. Тоһоҕолоон эттэххэ, муниципальнай быыбарга ахсааммыт итинтэн тахсар. Онтон биир мандааттаах СӨ Ил Түмэн дьокутааттарын уонна СӨ Ил Түмэнин өрөспүүбүлүкэтээҕи баартыйа испииһэгин быыбарыгар биһиэхэ Таатта улууһуттан эбии биэс нэһилиэк эбиллэн биэрэр: Кыйы, Даайа Аммата, Чөркөөх, Туора Күөл уонна Дэбдиргэ. Чурапчы улууһугар уруккутун курдук 29 быыбардыыр учаастак үлэлиэҕэ. Чурапчы нэһилиэгин иһигэр кыракый уларыйыылар тахсыбыттара: “Чараҥ” ТОС олохтоохторо “Олоҥхо” дьиэтигэр уонна “Спортивнай” ТОС олохтоохторо ЧГИФКиС баазатыгар куоластыахтара.

 

Быйыл эрдэттэн куоластааһын диэн суох

 Быйылгы быыбарбыт сүрүн уратытынан — элбэх күннээх куоластааһын буолар. Ол курдук быыбар балаҕан ыйын 8, 9, 10 күннэригэр ыытыллар. Итинэн сиэттэрэн урукку курдук эрдэттэн куоластааһын диэн суох буолар. Ону таһынан урут, аҕытаассыйа күнэ түмүктэммитин кэнниттэн эбии биир күн “день тишины” биллэриллэр эбит буоллаҕына, быйыл аҕытаассыйа үлэтэ балаҕан ыйын 7 күнүгэр түүн 00 чааска диэри ыытыллан түмүктэнэр онтон балаҕан ыйын 8 күнүгэр, сарсыарда 8 чаастан быыбар саҕаланар. Эрдэттэн куоластааһын суох диэтибит, ол эрэн билигин быыбардааччы олорор сиригэр сайабылыанньаны хомуйар пуун үлэтин саҕалаата. Өскөтүн быыбардааччы быыбар буолар күнүгэр, туох эмэ убаастанар биричиинэнэн быыбардыыр учаастагар суох буолар түгэнигэр, киин быыбардыыр хамыыһыйаҕа эбэтэр “Мин докумуонун” элбэх өҥөнү оҥорор кииҥҥэ сайабылыанньа суруйаҥҥын, балаҕан ыйын 8, 9, 10 күннэригэр баар буолуохтаах сириҥ испииһэктэригэр киириэххин сөп. Холобура, Чурапчы нэһилиэгин олохтооҕо быыбар күннэригэр Мындаҕаайыга эбэтэр Таатта улууһун Дэбдиргэ нэһилиэгэр баран хаалар түгэммэр, анараа тиийэммин үс бүлүтүөнү ылабын: СӨ Ил Дарханын, өрөспүүбүлүкэтээҕи баартыйа испииһэгин уонна биир мандааттаах СӨ Ил Түмэнин дьокутаатын быыбарыгар. Онтон өскөтүн, Чурапчы улууһун олохтооҕо Сунтаар оройуонугар тиийэн хаалар түгэнигэр, кини икки эрэ бүлүтүөнү ылар. Онтон ханна даҕаны биллэрбэккэ соҕуруу эбэтэр кыраныысса таһыгар айаннаабыт быыбдааччы ханна даҕаны кыайан куоластаабат.

 

Мобильный УИК диэн тугу ааттыылларый?

 Бу аата мобильно куоластааһын диэн буолбатах, дьоннор ардыгар сыыһа толкуйдууллар. Билигин Бүтүн Арассыыйа үрдүнэн ол иһигэр Саха сирин 11 улууһугар “Мобильный УИК” диэн пилотнай бырайыак үлэлии турар. Чурапчы улууһа итиннэ эмиэ хапсар ол иһин билигин улууспут быыбардыыр учаастактара атырдьах ыйын 10 күнүттэн саҕалаан дьиэлэри, кыбартыыралары кэрийэн саҕалыыллар. Кинилэр сүрүн сыаллара диэн куоластааччыларга сөпкө иһитиннэриини оҥорооһун буолар. Онно анал дастабырыанньалаах, суотабай төлөпүөннээх, планшеттаах сылдьаннар бу дьиэҕэ төһө киһи олорорун, быыбар күнүгэр баалларын-суохтарын бэлиэтэнэллэх ону таһынан быыбардааччы дьиэтигэр куоластыан баҕатын учуотааннар этиилэрин истэллэр уонна сайабылыанньанан эмиэ ылаллар. Итиннэ улууспут олохтоохторо өрүү буоларын курдук көхтөөх кыттыыны ылыахтара диэн саныыбыт.

 

Бүлүтүөнү хайдах толоробутуй?

 СӨ Ил Дарханын, СӨ Ил Түмэнин дьокутаатыгар биир бэлиэни туруоран быһаарыныыны оҥорорбут биллэр, онтон Чурапчы улууһун мунньаҕын дьокутааттарыгар биир уонна элбэх мандааттаах диэн арахсар. Ол аата биһиги Чурапчы улууһа “разно-мандат” диэн буолабыт. Урукку сылларга иккилии галочка туруоруохха сөп диэн буолааччы, онтон билигин биир эрэ галочканы туруорар бырааптаахпыт. Элбэх мандааттаах буолар да түгэнигэр быыбардааччы биир эрэ галочканы туруорар бырааптаах. Холобура, уокурукка хас даҕаны дьокутаат киирбит буоллаҕына син биир биири эрэ талар. Бүлүтүөҥҥэ икки галочка турбут буоллаҕына, ол бүтүөн дьиҥэ суоҕунан ааҕыллар.

 

Бу ыйга Чурапчы улууһугар улахан сэминээр ыытыллара былааннанар

 Ол курдук, атырдьах ыйын 17 күнүгэр, “Айылгы” НАДЬ-гэр, илин эҥэрдээҕи о.э Уус Алдан, Мэҥэ Хаҥалас, Таатта, Амма, Чурапчы улуустарыттан быыбар киин хамыыһыйатын бэрэссэдээтэллэрин, сэкирэтээрдэрин мунньан, СӨ киин быыбардыыр хамыыһыйата кэлэн быраактыка дьарыктарын ыытан үөрэтиэхтээх. Манна быһа барыллаан 275 киһи кыттыыны ылара былааннанар.