Чурапчы улууһун иэйэр куттаах хоһоонньуттара самаан-сайын салаллыбытынан, уйгулаах ыһыаҕынан хоһооннорун аныыллар.
ОЛОҤХО ЫҺЫАҔА
Урааҥхай удьуора уруйдаан
Олоҥхо ыһыаҕар ыҥырда,
Үрүҥ Аар Тойонтон алҕатан
Алгыстаах тылынан арыйда,
Иэйэхсит иҥэрэр имэҥэ
Айыыһыт күүһүгэр тилиннэ.
Күлүм күн илгэлээх силигэ
Көҕөрөр күөнүгэр билиннэ,
Аламай Күн Айыы аартыгар
Үс дьалбыыр ибирэ илбийдэ,
Уйгулаах олоҥхо ыһыаҕар
Сахалыы айхаллаан нөрүйдэ.
Үрүҥ туос ураһа тулалыы,
Айыы Хаан аймаҕа тоҕуорда,
Аар Баҕах Сэргэни сэлэлии,
Күөх торҕо буруота унаарда,
Аал Луук Мас хоругун силиһэ
Сир Ийэ сүмэтин иҥэрдэ.
Илгэлээх тус илин халлаантан
Сарпа күн сырдыга сыдьаайда,
Көй салгын дьэҥкэрэ сайҕанан,
Алып тыын уйана тарҕанна,
Күн Айыы дьоннорун арчылаан,
Айыыһыт күөх окко үктэннэ.
Улуукан Туймаада сиригэр
Эһиэкэй эҥсиллэн тэнийдэ,
Түһүлгэ оонньуутун тисиһэ,
Оһуохай ырыата дуорайда,
Үс саха саргыта салаллан,
Өбүгэ үгэһэ күүһүрдэ.
Өрөгөй үөрүүтүн үрдэтэн
Күн хомус дьурулуу тылланна,
Кырыымпа кыллара таарыллан
Кылыһах дьиктитэ дьиэрэйдэ,
Кымыстаах чороону көтөҕөн
Уйгулаах олохпут түстэннэ!
Айыылар үөһэттэн мустаннар
Көстүбэт күүстэрин ыстылар,
Одун тыл сүмэтин тиһэннэр
Аартыгы арчылаан аастылар,
Үрүҥ түүн үҥкүүтүн тиһэннэр
Айгыр күөх чэчирин астылар.
Уон улуус удьуорун уустара,
Уон улуус улуукан бэртэрэ
Быһыйдар, бөҕөстөр, чулуулар
Үөһэнэн кыырайар хотойдор!
Үүт маҥан атынан көтүтүҥ,
Уйгулаах чороону көтөҕүҥ!
Үс саха үөрдүстүн!
Түөрт саха тэнийдин!
Дьол-соргу тосхойдун!
Уруй-айхал!
Уруй-туску!
Айхал-мичил!
Саргы-дьаалы салалыннын!
Римма КорякинаХотууна.
***
САХА БУОЛАН…
Сайын ыһыах кэмигэр
Сэргэ хотун аттыгар
Саха кыра кыысчаана
Сэрбэлдьийэн турара.
Саха буолан сэҥээрэн
Сэргэ тула хаамара,
Ситии быаны дьиктиргээн
Саҥарбакка көрөрө.
Саха буолан сэгэрим
Сэргии-көрө турдаҕа,
Саргы ыһыах ыһыллан
Саха тыынын биллэҕэ…
Светлана Егорова
(Габышева)-Тулуйхаана.
***
ЫҺЫАХ
Халлаан күөҕэ халааннаата,
Дьирим оонньуур чараҥ лааҕа,
Дьоруолаата сайбыт ата
Дойдум добун ыһыаҕар.
Алгыс үүнэр үтүө кэмин
Күннүүн туран көрсөр — кэрэ!
Аттаах, сатыы, түмсэн иһиҥ,
Долгун күөххэ, чэйиҥ эрэ!
Олгуй ойор ууларыныы
Оһуохайбыт көөнньө дайдын,
Тохсус халлаан мындаатыгар
Алгыс тылбыт дабайдын!
Саха буолан сандаарбыттан
Дьоллонуохха дьоро күҥҥэ,
Орто дойду мандарыттан
Тииһиниэххэ бу кэмҥэ!
Вячеслав Хон.
***
БЭС ЫЙЫМ
Күөх окко сууламмыт кэһиитин
Уйгулаах хонноҕор кыбынан,
Кэтэспит кэмнэрим үүннүлэр,
Сайыҥҥы күннэрим буоллулар.
Ньургуһун кырдалга нуоҕайан
Сир кырсын кэрэнэн симээтэ.
Халлааммар күөрэгэй күөрэйэ,
Күн уоттуун дьэргэйэ оонньоото.
Ситиигэ дьэрэкээн салама
Сөрүүкэн салгыҥҥа үҥкүүлүүр,
Алахчын илдьитин тиксэрэн
Истиий даа, диэбиттии тэлимниир.
Чараҥҥа түһүлгэ тэринэн,
Олбоххо оллоонноон олорон,
Сайыным кэһиитин,бэлэҕин
Ис дьиҥмэр иҥэрэн эрдэҕим.
Варвара СеменоваБайбаралаах Балбаара.
***
ЫҺЫАХ
Кыстык бүтэн, күөххэ үктэнэн,
Өрөгөй үөрүүнү үллэстэр,
Саха өһүллүбэт үгэһинэн
Ыһыах ыһар кэрэ кэмнэр.
Кыстыгы этэҥҥэ туораан,
Сибэккинэн симэммит сыһыыга
Тула чэчир анньан
Чороонноох кымыһы толоробут.
Илии, атах оонньуутун,
Өрө тутан кээһэбит.
Олоҥхоһут оҕонньоттор
Ырыалара дьиэрэйэр.
Быһый киһи сүүрэн
Кыайыы өрөгөйүн билэр.
Бөҕө киһи тустан
Мүһэ ылан үөрэр.
Самаан сайын ыһыаҕын
Оҕо эрдэхтэн кэтэһэбин
Саҥа таҥас кэтээри,
Дьоннуун тэҥҥэ хаамсаары.
Елизавета Сивцева Күндэйэ.
***
ОҔО СААС ЫҺЫАҔА
Чуумпуга сытаммын
Алааспын ахтабын,
Чуҥкуйбут дууһабын
Дуораанын истэбин.
Оҕо сааһым ыһыаҕа
Бүгүн дууһабар көтөр,
Кыырай санаа мичээрэ
Онно миигин сиэтэр.
Таргыйаҕым томторо
Күнү көрсө уһуктубут
Түһүлгэҕэ түмсээри,
Эрдэлээн ыал турбут.
Түбүк бөҕөҕө түбэһэн
Дьон ыһыахха тэринэр,
Оҕо-аймах айдааран
Ыксалаһа ыҥырсар.
Сөрүүн сиргэ сууланан
Үтэһэ өлүү ууруллар,
Сахсырҕа өстөөхтөрө
Оҕо аймах үлэлиир.
Мас буочукаҕа кэккэлии
Биэ кымыһа ытыллар,
Дьахтар эмээхсин кыһалла
Ыанньык биэлэри ыыр.
Уураах бастыҥы талан,
Байтаһын биэ ананар,
Субай хаан кутуллар,
Харта, мыыһас быһыллар.
Төбүрүөннүү олорон
Түһүлгэ аһа тэнийдэ,
Күөх сайын күөнүгэр
Ыһыах күнэ саҕаланна.
Мүһэ, лыыкка тутан
Күүстээх, модьу аатырда,
Кыахтаах кытынна,
Хапсаҕайга бастаата.
Кылыыһыт кыырайда,
Куобахчыт куоһарда,
Быһый сүүрүк быппаста,
Буулдьа курдук элээрдэ.
Норуот уруйдуур
Ыччаттарын арбыыр,
Солбуһук сотолоох
Салҕааччы саргылаах.
Олоҥхоһут түһүлгэтэ
Үйэлэри уҥуордуур,
Көлүөнэ ытык иэһэ
Доллоһута дуорайар.
Көр-күлүү көҕүн тутан,
Ырыа-үҥкүү ыксалаһан,
Сайыны көрсөн уруйдуубут,
Ыһыах ыһан, алгыыбыт.
Кулууп дьиэҕэ түмсэн
Ыччат дьон битийдэ,
Кырдьҕастыын эмэнниин
Бу киэһэ сомоҕолосто.
Оҕо сааһым ыһыаҕа –
Дьон-норуот түмсүүтэ,
Үлэ-хамнас хамсааһына
Кылгас сайын, бэлэҕэ.
Умнубаппын ол кэми –
Ийэ, аҕа үөрүүтүн,
Дьонум-сэргэм мичээрин,
Кырачаан сүрэх тэбиитин.
Константин Петров.
***
ЫҺЫАХХА
Сырдык күммүт сардаҥата
Сайаҕастык мичээрдээтэ,
Самаан сайыны уруйдаата.
Саамал кымыс ыһыаҕар
Айыы айылҕа анаабыт
Алгыстаах күнүгэр муһуннубут.
Түһүлгэҕэ үөрэ көрсөммүт,
Төбүрүөннээн төгүрүччү олороммут,
Төрүт аспытын тэлгэтиэҕиҥ—
Кыынньар кырылыыр кымыһы,
Үтэһэлээх сыалаах эти,
Арыылаах алаадьыны, саламааты
Күөххэ, чэчиккэ үктэнэммит,
Аймах-билэ дьоммутунуун
Айхаллыы, арчылана көрсүөҕүҥ.
Оһуохайга уһуйулла кыттыһан,
Ойон-тэбэн биэриэҕиҥ,
Оҕо, оҕонньор хаалсыбакка,
Эдэр эмээхсин турбакка,
Эрчимирэн илбиһирэ эһиэхэйдиэҕиҥ.
Эргиччи иилии тураммыт
Илии-илииттэн ылсыһан,
Тоҥолохтон ыга тутуһан,
Энчирээбэт санааны ылынан
Илгэлээх сайыны уруйдуоҕуҥ!
Кэрэ көстүү хаарыан солко
Кэрэчээнэ халадаайа тэлээрэр,
Уолан уолбут дьоһуна
Көмүс кура килбэчийэ,
Уоҕун кымыһынан төлкөлүүр.
Аҕам киһи эдэрчи сананан,
Хапсаҕайы, куобаҕы, ыстаҥаны
Хараҕа уоттана кэтиир,
Далбар хотун үтүөмсүйэ,
Дьоһунун долгуйа итэҕэтэ,
Уран уус чочуйбут ытарҕатын
Кылыгырата, эйэҥэлэтэ долгулдьуйар,
Сиэн кыысчаан сэрбэйэ,
Саҥа күөххэ үктэнэн сэгэйэр.
Ыһыах, үрүҥ тунах ыһыах
Ырыата-тойуга дьиэрэйдин,
Ыччаты, эмэни түмэн,
Ыра санаа кыымын сахтын!
Ыраас халлааны, күөҕү уруйдаатын,
Саха норуотун түмтүн,
Сарсыҥҥы саҕаҕы туойдун!
Евдокия Катакова – Чэлгийэ
***
ҮЙЭЛЭЭХ ҮГЭСПИТ – ЫҺЫАХПЫТ
Түҥ былыргы кэмнэртэн
Үйэлэри уҥуордаан,
Өбүгэбит үгэһэ
Күн бүгүҥҥэ кэлбитэ.
Сиэри — туому тутуһан
Утуйбакка кэтэһэн,
Үрүҥ күнү көрсөбүт,
Сырдыгынан туолабыт.
Түһүлгэни киэргэтэн
Саламаны ыйыыбыт,
Буруо сытын таһааран
Эйгэни ыраастыыбыт.
Сылы быһа кэтэһэн,
Дьон-сэргэ тоҕуоруһан,
Ыһыах ытык алгыһын
Иҥэрэбит илгэтин—
Алаадьынан маанылаан,
Кымыһынан күндүлээн,
Айыыларга махтанан,
Аал уоту уматабыт,
Орто дойду олоҕун
Уруйдааммыт туойабыт,
Кэскилбитин кэҥэтэн
Оһуохайдаан тэйэбит.
Сандаар Күн Сандаара.
***
ЫҺЫАХ АЛГЫҺА
Самаан сайын салаллан,
Санаам олус тубуста.
Сиэри -туому тутуһан,
Сиэрдээх быһыы тарҕанна.
Кэлбит күнү уруйдаан,
Кымыс уоҕун билиэххэ,
Көргө -нарга кыттыһан
Көхтөөх буолуох, биир тэҥҥэ!
Аартык аана аһыллан,
Айгыр симэх ситтэҕэ,
Айан-сырыы табыллан
Алгыс тэҥҥэ этиннэ.
Дьоһун дьонноох дойдуга
Добун ааттаах түһүлгэ
Дьикти оһуор оонньууга
Дохсун быһыы тэнийэн,
Кэрэ кыыстыы киэргэнэн,
Кыталык буолан эргийэ,
Кырдал сиртэн тэйэҥҥин,
Көтө, куота үҥкүүлээ.
Тырым -дьирим дьиэрэтэ,
Тыллаах эрэ биһириир,
Тойук толбон тиһигэ—
Тыастаах хомус дьырылыыр.
Суоһар сылаас ситимҥэ
Сүүрэр быһый тэтимин
Сүргэ көтөр түрбүөнэ
Сайар куккар иҥэрин.
Ойор күнүм киириитэ
Олук уурсан оһуохайдаан,
Олдьу үктээн эргийэ,
Ойуо-дьоруо ойуоккалаан.
Халбы хапсар хапсаҕайа
Хоһун бэрдин көрдөрдүн,
Модьу, бастыҥ баатыра
Маһы эһэ тардыахтын.
Сиэллээх эрэ сырсыһар
Сөрүү тардар түһүүтэ
Сыыдам түөрэх кыттыһар
Сытыы чупчуур
кымньыыта.
Иннокентий Алексеев.