Ханна баҕарар, хайа баҕарар улууска, дэриэбинэҕэ оскуола диэн олох эргийэр киинэ, үүнэр-сайдар сирэ. Биһиги Улахан Күөлбүтүгэр эмиэ оскуола үлэтинэн, ситиһиитинэн олоробут. Ньэһилиэнньэбит, оҕобут ахсаана аҕыйах буолан 2001-2002 сылтан интэринээт аһыллан, оҕо эбиллэн, үлэ миэстэтэ тахсан сэргэхсийии буолбута. 2001 с. улуус мунньаҕын бэс ыйын 28 күнүнээҕи 19-с нүөмэрдээх уурааҕынан орто сүрүн оскуола аһыллан үлэтин саҕалаабыта. Чурапчы, Таатта улуустарын нэһилиэктэриттэн оҕолор кэлэн интэринээккэ олорон үөрэммиттэрэ. Кыаммат, элбэх оҕолоох дьиэ кэргэн оҕолоругар иккис дьиэнэн буолбута. Ол кэмҥэ көмөлөспүт Егор Афанасьевич Борисовка, иккис ыҥырыылаах судаарыстыбаннай мунньах дьокутаата буолан сүбэ-ама, көмө-тирэх буолбутугар, улуус баһылыгар Алексей Алексеевич Шадриҥҥа, нэһилиэк баһылыга Егор Егорович Ноговицыҥҥа, үөрэх салалтатын начальнигар Егор Семёнович Сидоровка махталбыт улахан. Ити кэмҥэ баһылыгынан Аким Егорович Макаров, дириэктэринэн Вера Егоровна Макарова үлэлии сылдьаннар туруорсан оскуола-сад 9 кылаастаах буоларын ситиспиттэрэ.
Сүрүн сыалынан интэринээккэ олорор 25 оҕо үөрэнэр, сайдар услуобуйаларын тэрийии, көрүү-истии, үөрэх хаачыстыбатын үрдэтии, кэрэҕэ-сырдыкка угуйуу буолара. Ол курдук Аким Егорович салалтатынан остолобуой, кухня дьиэтэ олохтоох эр дьоммут субуотунньуктаан, интэринээттэн туһунан арааран тутан, оҕолор олорор усулуобуйалара тупсубута. Ити кэмҥэ үлэлээн ааспыт дириэктэрдэр бэрт сатабыллаахтык эдэр кэлэктииби салайан олорбуттара. Ол курдук, И.Р. Михайлов салайа олорор кэмигэр улууска телемарафон ыытыллан интэринээккэ улуус тэрилтэлэрэ, урбаанньыттар кырата суох көмөнү оҥороннор материальнай база тупсарыгар олук уурбуттара. В. М. Владимиров салайа олорон «Кэскил» цирковой студияны үлэлэтэн өрөспүүбүлүкэҕэ тиийэ биллибиттэрэ. Интэринээт аһыллыаҕыттан харыс да халбарыйбакка үлэлии сылдьар иитээччибит Анна Семёновна Платонова туох баар дууһатын ууран туран, оҕолор тустара диэн үлэлии-хамсыы сылдьар.
Ол курдук, кини, айылҕаттан анаммыт курдук, олус холку сымнаҕас майгылаах, киэҥ амарах дууһалаах, сайаҕас санаалаах, оҕону бэйэтигэр тардар айылгылаах дьоһун киһи буолар. Бу ааспыт сыллар усталарыгар интэринээппитигэр олорон үөрэммит оҕолорго үгүс сыратын, истиҥ сыһыанын биэрэн үлэлээн кэллэҕэ.
Былырыын интэриинээппит 20 сыллаах үбүлүөйүн бэлиэтээн, үөрэммит оҕолорбутун, үлэлээн ааспыт кэллиэгэлэрбитин ыҥыран ахтыы киэһэтин тэрийэн, түмсэн ааспыппыт. Бэрт элбэх үөрүүлээх, эмиэ да көрүдьүөс түгэннэри санаһан, олус истиҥ, элбэх махтал тыллара этиллэн, биир умнуллубат, кэрэ-бэлиэ күн буолбута.
Урут интэринээт аһыллыбыта бастакы сылларын ахтан-санаан аастахха, олус да кыһаллан, санаабытын ууран, оҕолор тустарыгар үлэлиир эбиппит дэһэбит. Сүрдээх түмсүүлээх, биир санаалаах кэлэктиип этибит. Иитээччилэр И. А. Трофимова, А. С. Платонова, кинилэр көмөлөһөөччүлэрэ Л.Н. Трофимова, У.С. Трофимова, повардар М.Н. Трофимова, Л.П. Трофимова, кладовщик В.И. Трофимова, иһит сууйааччы А.С. Рожина, завхоз Ф.М. Трофимов буолан олус иллээхтик үлэлээн ааспыппыт. Оччолорго ититиини хойутаан биэрэллэр этэ, оччоҕо оҕолорбутун күһүн, ититии араҕыстаҕына саас дьиэнэн тарҕатан, киэҥ дьиэлээхтэр үстүү оҕоҕо тиийэ илдьэ олорор этибит. Улахан бырааһынньыктарга эмиэ оннук хартыына буолара. Повардар уот бардаҕына дьиэбит оһоҕор таһааран ас астаан аһатар түгэннэрдээх этибит.
Оскуола учууталлара хас биирдии оҕону кытта шефтэһэн, оҕолорго туохтара тиийбэтинэн көмө оҥороллоро, концерт кэллэҕинэ билет харчытын төлүүллэрэ.
Интэринээккэ олорор оҕолор төрөөбүт күннэрин ылыы үгэс курдук буолара, бу дьиэтиттэн тэйэ сылдьар оҕоҕо олус күндү, кэтэһиилээх күнүнэн буолара, сэмэй бэлэх тутара, бииргэ олорор оҕолоро эҕэрдэ нүөмэр аныыллара. Үлэһиттэр оҕолор таҥастарын өрүү көрө-истэ, сууйа-сото сылдьаллара, абырахтыыр да түгэннэр баар буолаллара. Саҥа дьылга мааска оҥостуута биир эмиэ туһунан үөрүүлээх түгэн этэ, кимиэхэ туох баарынан тэрийии, оҥоруу буолара.
Хас саас аайы интэринээт оҕолорун, үлэһиттэрин күүстэринэн концерт туруоран, нэһилиэнньэҕэ көрдөрөр этибит. Саас аайы оҕолору илдьэ тыаҕа тахсан, оонньоон-көрүлээн кэлэрбит. Саас күн уһаан, халлаан сылыйдаҕына салааскалыы барарбыт, оҕолор сибиэһэй салгынынан тыынан, үөрэн-көтөн кэлэллэрэ.
Күһүн интэринээт аһыллыыта, саас сезону сабыы бырааһынньыктара тэриллэн оҕолор бэйэлэрэ ас астаһан, тэрийсэн, эҕэрдэ нүөмэр көрдөрөн бэрт сэргэх күннэр ааһаллара. Саҥа дьылга интэринээккэ туһунан бырааһынньык тэриллэн, оҕолор бэлэх тутан, үлэһиттэр оҕолорго представление көрдөрөн, Тымныы оҕонньор Хаарчааналыын кэһиилээх кэлэн оҕолор үөрүүлэрэ үксүүрэ. Бу тэрээһиннэр барыта иитиллээччилэрбитигэр үгүс үтүө өйдөбүллэри хааллардахтара, оҕо саас үөрүүлээх күннэрин бэлэхтээтэхтэрэ.
Билигин да кэлэктиип бу үгэстэрин тутан бэрт таһаарыылаахтык үлэлии олорор. Кэлин кэмҥэ биир дьиэттэн иккилии, үстүү оҕо кэлэн олорон үөрэнэрэ үтүө үгэскэ кубулуйда, төрөппүттэр махталларын ылла.
Оҕо түргэнник саҥа усулуобуйаҕа адаптацияны барарыгар олус туһалаах буолла. Аттыгар бииргэ төрөөбүтэ баара оҕоҕо үчүгэй өрүттээҕэ биллэр суол, төрөппүттэргэ да оҕолоро бииргэ бааллара саныылларыгар үчүгэй буоллаҕа.
Билиҥҥи үлэлии олорор кэлэктиип (салайааччы Фёдор Фёдорович Иванов) бэрт иллээхтик, урукку үгэстэри тутуһан, оҕо иитиитигэр, үөрэтиитигэр, олорор усулуобуйатыгар сүрүн соруктары туруоран, былааннаахтык үлэлии олорор.
Талааннаах оҕолору өйүүргэ Афанасий Акимович Макаров, Мотрена, Иннокентий Макаровтар ааттарынан стипендиялар бааллар, учууталларга Ньургустаан Егорович Макаров аатынан стипендия сылын аайы туттарыллар.
Быйылгыттан ыла интэринээт бастыҥ үөрэнээччитигэр Ирина Алексеевнаны кэриэстээн, дьиэ кэргэнэ стипендия анаан бастакы стипендиатынан Хаарчаана Гермагенова ааттанна.
Интэринээт оҕолоро туохха барытыгар актыыбынайдык кытталлар. Ол курдук, улуус иһигэр ыытыллыбыт олимпиадаларга Дьулустаан Слепцов омук тылыгар бастакы миэстэни (сал. Иванова В. Ф.), обществознаниеҕа иккис миэстэни (сал. Божедонова Н. И.) ылары ситистэ.
«Айардар» тэрийэн ыыппыт «Ааҕарга сүбэлиибин» диэн буктрейлердэр өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэхтэригэр аахпыт кинигэтин рекламалаан мультик оҥорон Хаарчаана Гермагенова бастакы степеннээх дипломунан, 7000 солк. харчынан бириэмийэлэннэ (сал. Пермякова Н. Н.).
Оскуолабыт иһинэн хаһыс да сылын тэриллэн үлэлиир «Кэрэ эйгэ» мода тыйаатырын кыргыттара Виола, Хаарчаана Гермагеновалар, Делизия Дормидонтова (сал. Э.Б.Макарова., Н.Н.Пермякова) айан-тигэн, уруһуйдаан «Олоҥхоҕо дьахтар уобарастара» кэллиэксийэлэрэ «Таланты Земли Олонхо» диэн өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэххэ кыттан бастакы степеннээх лауреат буолары ситистилэр.
Ону тэҥэ бу кэллиэксийэнэн «Сияние Севера» өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэххэ кыттан бастакы степеннээх дипломант буолары ситистилэр, бу күрэхтэр түмүктэринэн Москваҕа, Сочига, Татарстаҥҥа, Китайга араас күрэхтэргэ ыҥырыы туттулар. Улууспутугар ыытыллыбыт «Инникигэ хардыы» НПК-ҕа Дормидонтов Данил бастакы степеннээх диплому ылары ситистэ (сал. С. Д. Трофимова). Ити курдук оҕолорбут ситиһиилэрэ кэлэ тураллар.
Быйыл уонтан тахса сыл капитальнай өрөмүөнү көрбөтөх интэринээппитигэр харчы көрүллэн оскуола үлэһиттэрин күүһүнэн үгүс үлэ ыытылынна.
Акылаатын, муостатын хаптаһынын маһын уларытыы, обшивкатын гипсокартонун, муоста линолеумун саҥардыы, электропроводкатын уларытыы, кырааскалааһын, түннүктэри, ититэр систиэмэтин уларытыы оскуола үлэһиттэрин күүһүнэн ыытылынна. Ону таһынан толору хааччыллыыны киллэрии элбэх үлэни эрэйдэ. Маныаха дириэктэр тус салайыытынан, завхоз Ф.М.Трофимов ыйыытынан-кэрдиитинэн оскуолабыт үлэһиттэрэ бэрт көхтөөхтүк үлэлээтилэр.
Түгэнинэн туһанан, улууспут аҕа баһылыгар Степан Анатольевич Саргыдаевка, үөрэх управлениетын салайааччытыгар Юрий Павлович Посельскайга, нэһилиэкпит баһылыгар Егор Иннокентьевич Макаровка биһиги интэринээппит тупсарыгар сүүрэн-көтөн, үп-харчы булан өрөмүөн ыыттарбыттарыгар оҕолор, төрөппүттэр, үлэһиттэр ааттарыттан барҕа махталбытын тиэрдэбит, бары үчүгэйи баҕарабыт!
Любовь Трофимова, Улахан Күөл