Варя төрөппүттэрэ биир тэтиэнэх, кытыгырас дьон эбиттэрин үөлээннээхтэрэ астынан кэпсииллэр. Ийэтэ Александра Федотовна, эдэригэр сүүрүүгэ, үрдүгү көтүүгэ ыһыах мүһэтин үгүстүк ылбыт, оттон аҕалара Николай Осипов, Сталинград оборуонатын кыттыылааҕа, хаһан да күүһүнэн өттөйбөтөх бэйэтэ таһаҕас курууһугар ыараханы көтөҕөн элбэх киһини соһуппуттааҕа. Кинилэр туйахтарын кыыстара хатарбыта билигин кимиэхэ барытыгар үчүгэйдик биллэр.
Дириҥ орто оскуолатын төрдүс кылааһын үөрэнээччитэ Варя Дмитриева оройуон эдэр пионердарын слеттарыгар 100 миэтэрэҕэ сүүрүүгэ бастаан кыайыыны ситиспитин олоҕун тухары өтөрүнэн умнубатаҕа. Ол күнтэн кини успуорка эрэллээхтик киирбитэ.
“Чөмпүйүөн буолуоххун сөп, оттон ити ааты чиҥэтэр өссө уустук”, — диэн физкултуура учуутала, успуорт энтузиаһа Николай Егоров мэлдьитин этэрэ. Николай Семенович, бэйэтэ күүстээх спринтер этэ, оччолорго элбэх быһыйы үөрэтэн, эрчийэн күрэхтэһиилэргэ киллэрбитин бэлиэтиир тоҕоостоох. Олохтоохтор ол үтүөкэннээх физрук сарсыарда эрдэттэн, оҕолорун иннигэр түһэн, сүүрэн иһэрин үгүстүк көрбүттэрэ…
Варя бэйэтин төрөөбүт алааһыгар өрөспүүбүлүкэ чулуу сүүрүктэрэ Егор Кириллин, Иван Захаров, Егор Феофанов, Петр Посельскай, Дария Бочкарева, Александра Божедонова, Афанасий Илларионов, Татьяна Захарова эрчиллэллэрин умсугуйан көрөрө, кинилэр сүбэлэрин өрүүтүн ылынара. Онно эдэр сүүрүк аҕа табаарыстара кыһынын хайыһардыылларын таба бэлиэтии көрбүтэ. Биллиилээх быһыйдары үтүктэн хайыһар үрдүгэр турбута. Ахсыс кылааска үөрэнэ сылдьан 3 биэрэстэ уһуҥҥа хайыһарынан сүүрүүгэ оройуоҥҥа бастаабыта. Ол эрээри Варя Дмитриева талаанын сүүрүүгэ уонна уһуну ыстаныыга үчүгэйдик көрдөрбүтэ.
1962 сылтан саҕалаан кылгас сиргэ сүүрүүлэргэ оройуон биир бастыҥ, кэскиллээх быһыйын быһыытынан дьонугар-сэргэтигэр биллэн барбыта. Үс сыл иһигэр өрөспүүбүлүкэ сүүрэр суолларыгар аатын хаалларар ситиһиилэммитэ. Ол курдук, 1966-1969 сылларга 100, 400, 500 миэтэрэлэргэ сүүрүүгэ өрөспүүбүлүкэҕэ “Урожай” уопсастыба чөмпүйүөнүнэн субуруччу буолуталаабыта. Оттон уһуну ыстаныыга өр кэмҥэ бириистээх миэстэлэртэн түспэтэҕэ. Икки сыл 500 миэтэрэҕэ “Кыым” хаһыат күһүҥҥү кроһугар эмиэ кыайыылааҕынан тахсыбыта. Бу сылларга Владивосток, Хабаровскай куораттар успуорду сэҥээрээччилэрэ саха кыыһа Варя Дмитриева сүүрүүтүн кэрэхсээн көрбүттэрэ. Сибиир уонна Илин Уһук тыа сиринээҕи ыспартакыйаадаларын финалыгар биһиги быһыйбыт төрдүс киһинэн биэтэккэ тахсан, өрөспүүбүлүкэ чиэһин кыахтаахтык көмүскээбитэ.
Маннык үрдүк көрдөрүүлэри ситиспит оройуон рекордсмена Варвара Николаевна Дмитриева ыспартыыбынай олоҕун түгэннэриттэн кэпсииригэр оччотооҕуга көрдөспүттэригэр, туох баарынан бэрт сэмэйдик билиһиннэрбиттээҕэ: “Тириэньэрбит Николай Семенович туруоруммут сыалы ситиһэр туһугар дьулуурдаах буоларга үөрэтэрэ. Онно барытыгар бэйэтинэн холобур буолара, аат эрэ харата буолбакка, ис сүрэҕиттэн баҕаран, сылайары, көлөһүн түһэри аахсыбакка, элбэхтик эрчиллэргэ ыҥырара. Кини сүбэтин ылынан, кырдьык, биһиги итийэн-кутуйан күүскэ дьарыктанарбыт. Маҥнай утаа ыарырҕатарбыт, оттон кэлин кыайыыга баҕабыт күүһүнэн, ону мүччү түспүппүт. Биир да тылы аахсыбакка, учууталбыт тугу этэрин толорорбут. Николай Семеновиһы ол курдук убаастыырбыт, учууталбытыгар, кини билиитигэр муҥура суох эрэнэрбит. Туох да ол оннук уратылаах курдук санаммаппын. Билиҥҥи ыччат, дьаныһан эрчиллэрэ буоллар, көрдөрүүлэрэ лаппа үрдүө этэ…”
Ыспарсымыан быһыытынан биир үтүө хаачыстыба – ол кини сэмэйэ. Төһө да өрөспүүбүлүкэҕэ тиийэ сураҕырдар, Варвара Дмитриева аҕа табаарыстарын сүбэлэрин болҕойон истэрэ, кинилэрдиин санаатын тэҥҥэ атастаһара, бары утарылаһааччыларын ытыктыыра. Оннооҕор эр дьон 5-6 сыл күрэхтэһэн бурҕатыһаат, “саас баттаан” успуортан тэйээччилэр. Оттон дьахтар киһиэхэ уонтан тахса сыл тухары успуорка утумнаахтык эрчиллии – хорсун быһыы. Варвара Николаевна 1973 сыллаахха Дьокуускайдааҕы медицинскэй училищены бүтэрбитэ. Үөрэнэр сылларыгар училище сүүмэрдэммит хамаандатын уларыйбат чилиэнинэн, ыччаты кыайыыга көҕүлүүр киһинэн этэ.
Икки оҕо амарах ийэтэ Варвара Дмитриева Хадаар нэһилиэгэр биэлсэрдээбитэ. Бары уопсастыбаннай үлэлэргэ, ыччаты эт-хаан, өй-санаа өттүнэн иитиигэ күүһүн харыстаабакка, син биир успуордугар курдук, дьулуурдаахтык, бэриниилээхтик үлэлээбит буолан нэһилиэгин дьонун дириҥ убаастабылынан туһаммыта. Кини балтыта Лина Осипова, Дириҥ орто оскуолатыгар үөрэммитэ, эдьиийин суолун батыһан троеборьеҕа оройуоҥҥа чөмпүйүөн үрдүк аатын ылбыта.
Варвара Николаевна Дмитриева ыспартыыбынай көҕө хаһан даҕаны уҕараабатаҕа. Ол курдук 1976 сыллаахха, “сүүрүк кыыс көстүбэккэ” Балыктыма ыһыаҕар, үгэһинэн, биэтэккэ урут тахсан улахан мүһэни туппуттааҕа. Сылын аайы оройуон ыһыаҕар нэһилиэгин ыччатын түмэрэ, бэлэмниирэ.
Оройуон үс төгүллээх рекордсмена Варвара Дмитриева сүүрэр суолга таҕыстаҕына, эдэрдэри наһаа ыраах хаалбаттарыгар көрдөһөр буолаллара.
Сэмэн Жендринскэй