Урукку кэмҥэ инфаркт, инсульт курдук ыарахан ыарыылар үксүн аҕам саастаах дьоҥҥо суоһуур эбит буоллахтарына кэккэ сылларга 20, 30 да саастаах эдэр ыччат бу тииһиккэ хам ылларан ыалдьыахтарын сөп. Киһи олоҕун эмискэ быһар күүстээх, кутталлаах ыарыылартан хайдах харыстаныахха сөбүй? Бу туһунан СӨ доруобуйа харыстабылын туйгуна, улуустааҕы киин балыыһа кардиолог бырааһа Марианна Давыдоваттан ыйыталастыбыт:
«Аан дойду үрдүнэн сүрэх, тымыр ыарыыларыттан өлүү саамай үрдүк көрдөрүүлээҕинэн биллэр, сыл аайы бу тииһиктэн Арассыыйаҕа үгүс киһи тыына быстар ( холобур, 2023 сылга статистика көрдөрөрүнэн, 800-тэн тахса тыһыынча киһи өлбүт). Маннык ыарыыларга, бастатан туран, тымырдар киртийиилэрэ тириэрдэр. Биллэн турар, хас биирдии киһи доруобуйата — бэйэтин илиитигэр. Күн аайы аһыыр аһы-үөлү көрүнүү, куһаҕан дьаллыктартан аккаастаныы, физическэй хамсаныы уһун үйэлэниибит бигэ олуга буолар. Арыылаах-сыалаах астан холестерин үрдүүр, арыгы, табах дьаата, үрдүк хаан баттааһына, хамсаммакка олоруу, ыйааһын эбиллиитэ — бу барыта инсульт, инфаркт, диабет курдук күүстээх ыарыыларга тириэрдиэн сөп. Кэнники олохпут хаамыыта тэтимирэн, дьалхааннаах кэм дьайан үгүс киһи истириэскэ киирэр, бу эмиэ ыарыы төрүөтэ буолуон сөп.
Хайдах бэйэни харыстаныахха сөбүй? Бастатан туран, аспытын-үөлбүтүн көрүнэбит, күннээҕи рациоммутугар оҕуруот аһын элбэтэбит, төһө кыалларынан натуральнай састааптаах бородууктаны талабыт, арыыга-сыаҕа буспут аһы аччатабыт. Иккиһинэн, куһаҕан дьаллыктан дьалты туттабыт. Табах, арыгы, билиҥҥи кэмҥэ үөдүйбүт электроннай табах эмиэ инфаркт, инсульт да эрэ буолбакка, онкология, ис уорган сүһүрүүтүн курдук ыарахан содулга тириэрдиэн сөбүн умнубаппыт. Үсүһүнэн, физическэй актыыбынаһы күннээҕи олохпутугар киллэрэбит. Манна сатыы хаамар туһалааҕын бэлиэтиэхпин баҕарабын. Хайаан да спорт араас көрүҥэ, сүүрүү буолбакка, көннөрү хаамыы сүрэх үлэтигэр улахан туһалаах. Маны барытын тутуһуохха уонна киин балыыһаҕа сыллата ыытыллар диспансеризацияны ааһыахха наада. Киһи бэйэтин доруобуйатыгар бэйэтэ кыһаллыахтаах, ордук эдэрчи дьон балыыһаҕа сылдьартан куотуналлар. Дьиҥэр, сылга биирдэ туһааннаах анализтары туттаран, исписэлиистэргэ көрдөрөн, «барыта үчүгэй эбит» диэн саныырга да үчүгэй буолуо этэ, эбэтэр төттөрүтүн организмҥа туох эрэ уларыйыы буолбутун, куттал үөскээбитин, нууччалыы эттэххэ, «в зоне риска» сылдьаргын эрдэттэн билэн эмтэнэр эмиэ ордук. Онон улууспут олохтоохторун бука барыгытын сыллааҕы диспансеризацияны көтүппэккэ көрдөрүнүҥ, доруобай, чөл сылдьарга кыһаллыҥ диэн ыҥырыам этэ».
Бу курдук сүрдээх боростуой быраабылалары тутуһан сырыттахха, саҥа балыыһа киэҥ-куоҥ, сылаас уораҕайыгар кэлэн биир сылга биир күнү доруобуйабытыгар анаан көрдөрүннэхпитинэ бары өттүнэн туһалаах буоларын өйдүөх тустаахпыт.
Наталья Сибирякова
Видео: