Афанасий Петрович Мунхалов искусство эйгэтигэр худуоһунньук, педагог, салайааччы быһыытынан биллэр. Өрөспүүбүлүкэ, Чурапчы улууһун бочуоттаах олохтооҕо Афанасий Мунхалов тохсунньу 10 күнүгэр 1935 сыллаахха Мэлдьэхси нэһилиэгин Күндүл алааһыгар төрөөбүтэ.
Аҕа дойду Улуу сэриитин ыарахан сылларыгар Мунхаловтар дьиэ кэргэн биир дойдулаахтарын кытта Кэбээйи улууһун Сииттэтигэр күүс өттүнэн көһөрүллүбүттэрэ. Биир күн иһигэр Афанасий Петрович ийэтэ уонна эдьиийэ Марфа тэҥҥэ олохтон туораабыттара. Тулаайах хаалбыт Афоняны оҕо дьиэтигэр утаарбыттара. Кэскиллээх худуоһунньук бастакы профессиональнай үөрүйэхтэрин Дьокуускайдааҕы художественнай училищеҕа 1957 сыллаахха иҥэриммитэ. Онтон 1963 с. В. Суриков аатынан Москватааҕы судаарыстыбаннай художественнай институт графическай факультетын бүтэрбитэ. Онно профессор Е. А. Кибрик мастарыскыайыгар дьарыктаммыта.
Афанасий Мунхалов айар үлэтэ 1960-с сыл бастакы аҥаарыгар саҕаламмыт. Кини оҥорбут айымньылара кэлин Саха сирин ойуулуур-дьүһүннүүр искусствотын классикатынан буолбуттара. Афанасий Петрович Арассыыйаҕа уонна тас дойдуларга ыытыллыбыт уус-уран быыстапкаларга көхтөөхтүк кыттара, кини үлэлэрэ үрдүктүк сыаналанара. Мунхалов тус санааларын, олоҕун үгүс уопутун искусство нөҥүө тиэрдэн, эстетическэй сытыы көрдөрүүнү ситиһэрэ. Худуоһунньук ураты тус истииллээх үлэлэригэр кини майгытын, итэҕэлин, ыллыктаах истиилин көрүөххэ сөп. Ону тэҥэ аан дойду дьиҥнээх уобарастарын айарга эр санааланыыны дьиҥ чахчы көрдөрбүтэ. Кини туһунан үгүстүк сурулла сылдьыбыта. Онон талааннаах киһибит үбүлүөйдээх сылыгар анаан бүтэһик үлэлэригэр ити хаачыстыбалар чаҕылхайдык көстөллөрүн өссө төгүл санатыахпын баҕарабын.
Сир үрдүгэр киһи айылгыта, кини айылҕаны кытта ситимэ, төрөөбүт дойдутугар, түөлбэтигэр таптала – бу маннык ис хоһооҥҥо худуоһунньук мэлдьи төннөр. Кэнники сыллааҕы үлэлэригэр элбэх хаачыстыбалар ситимнэммиттэр: улахан уус-уран талаан, уйан лирика, муударас, философия уонна эпическэй далааһын. Мунхалов Аҕа дойду Улуу сэриитин сылларыгар Хоту көһөрүллүү ыар кэмнэрин этинэн-хаанынан билбитэ. Кини дьон хоргуйан, тоҥон өлбүтүн, саас сылыйбытыгар чугас дьонун, биир дойдулаахтарын хайдах көмпүттэрин, кыайыы туһугар үлэ фронугар сыраларын ууран туран үлэлээбит дьону илэ хараҕынан көрбүтэ. Ол түгэннэри харааста ахтара. Арааһа, ол иһин худуоһунньук Чурапчы алдьархайын тиэмэтигэр кэлин эрэ киллэртээн аастаҕа.
Чурапчы көһөрүүтүн туһунан сиэрийэҕэ дьон ол сыллар эрэйин-муҥун, хорсун быһыыларын көрөллөр. Бу ыарахан тургутууну ааһарга норуот өлбөт- сүппэт тыына, дьон ахсаабат кыһамньыта, үтүө санаата көмөлөспүтэ кэпсэнэр. Сиэрийэ үрдүк драматизма айылҕаны кытта ыкса ситимнээх, онно Мунхалов бэйэтэ дьэҥкэтик өйдүүр — саныыр, олоххо, кэрэҕэ тардыһар күүһэ көстөр. Бу үлэлэр барыта худуоһунньук сөбүлээн туттар тиэхиньикэтинэн хара уонна маҥан линогравюранан оҥоһуллубут, ол иһин кытаанах, тыйыс буолан көстөр.
Киһитэ-сүөһүтэ суох пейзажка худуоһунньук саха сылгытын, ытык сэргэни, көмүлүөк оһоҕу, мастары, үйэлээх халлааны, күнү киллэрэр. Бу ытык бэлиэлэр айымньы ис хоһоонун кэҥэтэллэр, мифологияны уонна историяны ситимнииллэр, ол нөҥүө уус-уран графика сүрүн өйдөбүллэрэ араас ассоциацияны үөскэтэн, уустук философияны тиэрдэллэр. «Чурапчы сирин- уотун туһунан» сиэрийэҕэ киһи быстыспат сибээһин, кэм-кэрдии, айылҕа быстыспат өрүттэрин, сэрии ынырыктаах иэдээнин, саха сирин тыйыс усулуобуйатын, кыайар — хотор үтүө санаа туругуруутун тиэрдэр.
Афанасий Петрович Мунхалов — Россия графическай искусствотын биир чаҕылхай бэрэстэбиитэлэ. Кини бастакы П.А.Ойуунускай аатынан өрөспүүбүлүкэтээҕи судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата (1966), Россия норуодунай худуоһунньуга (1982), норуоттар икки ардыларынааҕы быыстапка дипломана. Кини үлэлэрэ дойду бөдөҥ мусуойдарыгар — Третьяков галереятыгар, А.С.Пушкин аатынан ойуулуур-дьүһүннүүр искусство судаарыстыбаннай мусуойугар, Нуучча судаарыстыбаннай мусуойугар, СӨ национальнай уус-уран мусуойугар, Германияҕа Дрезден хартыына галереятыгар, Россия уонна тас дойдулар чааһынай кэллиэксийэлэригэр харалла сыталлар. Афанасий Мунхалов — 26 дойду норуоттар икки ардыларынааҕы быыстапкаларын кыттыылааҕа.
Кини Саха сирин Худуоһунньуктарын сойууһун бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлинэн уонна чилиэнинэн, ССРС уонна Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин дьокутаатынан үлэлээбитэ. Афанасий Петрович педагог быһыытынан искусство сайдыытыгар үгүс болҕомтотун уурбута. Дьокуускайдааҕы художественнай училищеҕа преподавателинэн таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. Дьокуускай куоракка Красноярскайдааҕы судаарыстыбаннай институт художественнай филиалын тэрийсибитэ, АГИИК ойуулуур-дьүһүннүүр искусствотын факультетын декана буолбута.
Афанасий Мунхалов 75 сааһыгар да сылдьан, СӨ национальнай уус-уран мусуойугар персональнай быыстапкалары бэлэмниирэ, саҥа гравюраларга үлэлиирэ, устудьуоннары үөрэтэрэ. Кини балаҕан ыйын 9 күнүгэр 2014 сыллаахха уһун ыарахан ыарыыттан олохтон туораабыта.
Галина НЕУСТРОЕВА, искусствовед
Үлэтэ:
1963—1968 сс. Дьокуускайдааҕы уус-уран училище преподавателэ.
1964 сылтан ССРС Худуоһунньуктарын сойууһун чилиэнэ.
1968—1979, 1991—1994 сс. — Саха АССР Худуоһунньуктарын сойууһун бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлэ.
1998—2001 сс. — Красноярскайдааҕы судаарыстыбаннай уус-уран институт Дьокуускайдааҕы филиалын дириэктэр.
2001 сылтан Арктикатааҕы судаарыстыбаннай култуура уонна уускуустуба институтун декана, графика кафедратын профессора.
1970 с. — СССР Үрдүкү Сэбиэтин 8-с ыҥырыытын дьокутаата.
1975 с. — Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин 9-с созывын дьокутаата.
Наҕараадалара:
- П. А. Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ бастакы лауреата (1966);
- РСФСР Үтүөлээх худуоһунньуга (1972);
- РСФСР Норуодунай худуоһунньуга (1982);
- Арассыыйа худуоһунньуктарын академиятын үрүҥ көмүс мэтээлин хаһаайына (2005);
- Арассыыйа худуоһунньуктарын академиятын корреспондена-чилиэнэ(2012);
- СӨ Бочуоттаах олохтооҕо.