Дойду уонна ДНР Дьоруойа Дмитрий Егоров төрөөбүтэ 50 сылыгар итиэннэ Мырылаттан хорсун байыас Николай Романовы кытары дьиҥнээх бойобуой доҕордоһууларыгар анаммыт саҥа кинигэ сүрэхтэниитэ бэҕэһээ о.э кулун тутар 6 күнүгэр Дьокуускай куорат “Аҕа дойдуну көмүскээччилэр” пуонда мунньахтыыр саалатыгар буолла. Сунтаар уонна Чурапчы… Икки доҕордуулар алдьархайдаах, алдьатыылаах сэриигэ бииргэ сулууспалаабыттара. Сэрии бүппүтүн да кэннэ умнуспакка, билсиһэ туруохтара эбиттэрэ буолуо…
Дьоруой биир дойдулааҕа, Уһун Күөл нэһилиэгин олохтооҕо, хомоҕой тыллаах Эдуард Еремеев 180 сирэй муҥунан бойобуой сырыыны ойуулаан-дьүһүннээн документальнай кинигэни суруйан бүтэрбитин туһунан эрдэ Чуумпу акыйаан пехотатын 40 биригээдээтин 3-с десантнай-штурмовой ротатыттан кыргыһыы кэмигэр дьоруойдуу охтубут, “Эр санаа” уордьан кавалера Николай Романов огдообото Нюргуяна Романова кэпсээбитэ.
Умсугутуулаах, байыаннай дьайыыны аһаҕастык кэпсиир айымньы Аҕа дойдуну көмүскээччи күнүгэр сүрэхтэниэхтээх этэ даҕаны араас биричиинэнэн көһөн испитэ. Онтон күн-бүгүн 1000 ахсаанынан бэчээттэнэн тахсан өрөспүүбүлүкэбит бары бибилэтиэкэлэригэр тарҕаныаҕа. Онон, бу күнтэн саҕалаан Дмитрий Егоров—Сунтаар уонна Чурапчы улууһун Мырылатыттан төрүттээх кэлин Нам улууһугар олорбут, үлэлээбит “Эр санаа” уордьан кавалера Николай Романов— Ронин байыаннай дьайыыга сулууспаларын, хорсун быһыыларын илэ көрбүттүү ааҕар түгэн үөскээтэ.
Тэрээһин кэмигэр “Аҕа дойдуну көмүскээччилэр” пуондаларын Саха сиринээҕи салаатын салайааччыта Алексей Александров анал байыаннай дьайыыга сыһыаннаах, чахчыны кэпсиир кинигэ тахсара билиҥҥи уустук кэмҥэ олус тоҕоостооҕун бэлиэтээтэ.
1998-2015 сылларга СӨ байыаннай комиссариатын солбуйааччыта, СӨ Ытык сүбэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Аркадий Саввинов,
СӨ Ил Түмэнин дьокутааттара Афанасий Постников, Андрей Николаев,
“Нам улууһа” МО баһылыга Юрий Слепцов,
“Чурапчы улууһа” МО баһылыгын солбуйааччы Алексей Лобанов,
Аҕа дойду көмүскээччилэрин дьиэ кэргэттэрин эрэгийиэннээҕи Сойууһун салайааччыта Светлана Диодорова-Лаврентьева,
“Уһун Күөл нэһилиэгэ” тыа сирин түөлбэтин баһылыга Иван Игнатьев,
“Соловьев нэһилиэгэ” тыа сирин түөлбэтин баһылыга Виктор Собакин,
Намнааҕы кииннэммит бибилэтиэкэ ситимин дириэктэрэ Майя Софронова,
РФ Дьоруойа Дмитрий Егоров аҕата Николай Егоров, Николай Романов огдообото Нюргуяна Романова уолаттар тустарынан олус истиҥ ахтыылары оҥордулар итиэннэ салгыы ыытыллыахтаар дьаһаллар, былааннар торумнарын кэпсээтилэр.
ЫСПЫРААПКА
Ааптар Эдуард Еремеев, Дмитрий Егоров биир дойдулааҕа буолар. 1977-1980 сылларга КТОФ, “А. Суворов” крейсергэ, 10 ОпЭск флагманскай хараабылыгар БЧ-5 сулууспалаабыта. 1979 сыллаахха Ветьнам Социалистическай Өрөспүүбүлүкэтигэр бойобуой сулууспаҕа сылдьыбыта. “За Дальний поход” бэлиэ наҕараадалаах. Билигин бочуоттаах сынньалаҥҥа олорон утумнаахтык суруйуунан дьарыктанар.
Кыратык устуоруйа быыһын сэгэтэн көрөр эбит буоллахха, 2023 сыллаахха алтынньы ый саҕаланыытыгар Арассыыйа байыаннай кэрэспэдьиэннэрин телеграм-ханаалларыгар “Сунтаар” диэн аатынан биллэр муора пехотинеһа соҕотоҕун өстөөх саллааттарын бөлөҕүн кытта сэриилэһэн кыайбытын туһунан биидьийэ тарҕаммыта. Төһө даҕаны омуга, аата ыйыллыбатаҕын үрдүнэн, “Сунтаар” диэн хорсун буойун саха буоларын тута сэрэйбиппит.
Онтон өрөбүл күн, Киин тэлэбиидэнньэнэн РФ оборуонатын миниистирэ Саха сирин хорсун буойуна Дмитрий Николаевич Егоровка Арассыыйа Дьоруойун үрдүк аатын (өлбүтүн кэннэ) иҥэрэр туһунан докумуоҥҥа илии баттаабытын туһунан кэпсээбиттэрэ. Хорсун быһыыта уһуллубут биидьийэтин бүтүн Дойду үрдүнэн көрдөрбүттэрэ. Алтынньы 9 күнүгэр Арассыыйа Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин 763 нүөмэрдээх Ыйааҕынан Чуумпу акыйаан флотун Жуков уордьаннаах 155-с гвардейскай туспа муора пехотатын биригээдэтин рядовойа Дмитрий Егоровка (өлбүтүн кэннэ) Арассыыйа Дьоруойун үрдүк аатын иҥэрэр Ыйааҕа тахсыбыта.
РФ Дьоруойа Дмитрий Николаевич Егоров 1975 сыллаахха тохсунньу 27 күнүгэр Сунтаар улууһун Тойбохойугар, Егоровтар дьиэ кэргэттэригэр үһүс оҕонон күн сирин көрбүтэ. 1991 сыллаахха Арыылаах орто оскуолатын бүтэрэн баран, икки сыл Чита уобалаһын Борзя ыстаансыйатыгар тааҥка сэриилэригэр сулууспалаабыта. Икки уол оҕолоох. 2023 сыллаахха “За укрепление боевого содружества” диэн мэтээлинэн наҕараадаламмыта.
Дмитрий 2023 сыл олунньутугар байыаннай сулууспаҕа хантараакка көҥүл өттүнэн илии баттаһан, Украинаҕа барбыта. Сулууспалыыр кэмигэр эппиэтинэстээх, сатабыллаах, булугас өйдөөх, хорсун буойун буоларын көрдөрбүтэ. Бу сэриигэ сылдьан, бэс ыйыттан саҕалаан балаҕан ыйыгар диэри ураты хорсун быһыылары көрдөрбүт.
Ол курдук, наҕараадалыыр илииһигэр суруллубутунан, кини атырдьах ыйын 15 күнүгэр Новомайорскай диэн дэриэбинэ аттыгар балаһыанньаны уонна сир хайдаҕын таба көрөн, аптамаатынан трассирующай буулдьаларынан ытыалаан, өстөөх кистии сыппыт уоту аһар туочукаларын иннилэригэр баар хаппыт оту уматан, ханан баалларын арыйан биэрбит. Биһиги байыастарбыт ол туочукалары бөдөҥ халыыбырдаах бүлүмүөтүнэн ытыалаан суох гыммыттар.
Балаҕан ыйын 7 күнүгэр рядовой Дмитрий Егоров Новомайорскай аттыгар баар ойуурдаах “Тэтиҥ” диэн өстөөх тирэх пуунун штурмалааһыҥҥа кыттыбыт. Өстөөх ахсаан өттүнэн төһө да сабырыйдар, артылыарыйанан ытыалаатар даҕаны, биһиги уолбут окуопаларга бастакынан ыстанан киирбит. Түөрт өстөөх саллаатын суох гыммыт, буойун хорсун быһыытыттан уолуйбут өстөөхтөр позицияларын быраҕан куоппуттар.
Гвардия рядовойа Егоров дьоруойдуу кыргыһан, өстөөх тирэх пууна биһиги өттүбүтүттэн сүтүгэ суох ылыллыбыт. Сүрүн күүстэр кэлиэхтэригэр диэри төһө да артылыарыйанан ытыалааталлар, позицияларын тутан сыппыттар.
Балаҕан ыйын 9 күнүгэр өстөөҕү аһарбакка сэриилэһэ сылдьан, гвардия рядовойа Дмитрий Егоров хорсуннар өлүүлэринэн кыргыһыы толоонугар охтубута…
СӨ Ил Дархана Айсен Сергеевич Николаев алтынньы 10 күнүгэр Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет тыйаатырыгар Арассыыйа Дьоруойа Дмитрий Егоровы кытта бырастыылаһыы сиэригэр-туомугар сылдьан, төрөппүт аҕатыгар, аймахтарыгар дириҥ кутурҕанын биллэрбитэ.
Бырастыылаһыыга анаан кэлбит Чуумпу акыйаан флотун командующайын бастакы солбуйааччы вице-адмирал Сергей Рекиш буойун төрөппүт аҕатыгар уонна аймахтарыгар Арассыыйа Дьоруойун “Кыһыл көмүс сулус” мэтээлин туттарбыта.
Дьоруой аҕата Николай Алексеевич Егоров кинигэ сүрэхтэниитин кэмигэр маннык иһитиннэриини оҥордо: “Бүгүн тыл эппит дьон этиилэрин бэркэ сэргии иһиттибит. Бу тахсыбыт кинигэни нууччалыы тылбаастааһыҥҥа Максим Аммосов аатынан ХИФУ бэйэтин көрүүтүгэр ылынан турар. Иккиһинэн, бу кинигэнэн сиэттэрэн киинэ уһулларыгар анаан 10 мөл.солк успуонсарданан, сценарийа бэлэмнэнэ сылдьар. Үсүһүнэн, ааптар бэйэтэ да эппитин курдук бу кинигэттэн киирбит үп тулаайах оҕолорго ананыаҕа итиэннэ бу Дьоруой ийэтин аатын үйэтитэргэ туттуллуоҕа диэн. Дьэ онон Чурапчы, Нам, Сунтаар улуустарын хотуттара, тойотторо бааллар, инньэ гынан бэйэҕит оройуоҥҥут бибилэтиэкэлэригэр бу кинигэттэн атыылаһыахха, тарҕатыахха наада. Итини таһынан өрөспүүбүлүкэ бары улуустарыгар реабилитационнай киин филиаллара арыыллыыларыгар олук уурулунна. Онтон киинэ чааһын устууга ити этиллибит 10 мөл.суумма бука кыра буолара буолуо онон бу бүгүн “өскөтүн киинэ уһуллар буоллаҕына туора туруохпут суоҕа” диэтигит онон эрдэттэн Эдуард Даниловиһы, устуохтаах тэрилтэтин кытта эрдэттэн кэпсэтэн, дуогабардаһан өйүөхтэрэ диэн эрэнэбин”.
Бу иннинэ “Известия” хаһыакка биэрбит интервьютугар аҕата Дмитрий оҕо эрдэҕиттэн хорсун уонна кытаанах майгылааҕын, ханнык баҕарар быһыыттан кыайыылаах тахсарын, онон “дьоруойдуу быһыыны оҥоруо” диэн күүппүтүн эппиттээҕэ. Аармыйаҕа сулууспалыы сырыттаҕына, командование “хорсун буойуну ииппиккит иһин” диэн Махтал суруга кэлбит эбит.
Хорсун байыаһы дьоно, ийэтин аттыгар көмпүттэрэ. Ийэтэ барахсан, уола өлбүтүн истэн, сүрэҕинэн быстаахтаабыта.
Бу кырыктаах сэрии түгэннэригэр Дмитрийдиин бииргэ сылдьыбыт, кыргыспыт, эмиэ дьоруойдуу охтубут “Ронин” диэн аатынан биллэр Чурапчы Мырылатыттан төрүттээх, кэлин Намҥа олорон үлэлээбит-хамсаабыт Николай Николаевич Романовы ахтыбакка ааһар хайдах да табыллыбат.
“Кинигэ ааптара Эдуард Данилович сэриилэспит доҕотторун кытары кэпсэтэн, сылдьыбыт сирдэрин-уоттарын үөрэтэн олоххо баар дьиҥ-чахчыны суруйан киллэрдэ. Манна даҕатан эттэххэ кинигэ сахалыы уус-уран хомоҕой тылынан суруллубут, ураты буочардаах документальнай проза. Уолаттар роталарыттан элбэх киһи суох буолбута, билигин тыыннаах ордубуттартан Амматтан төрүттээх Роман Филатов ыараханнык бааһыран госпиталга эмтэнэ сылдьар, үлэбит хара саҕаланыаҕыттан кини биһиэхэ элбэхтэ сүбэ-ама буолла. Былырыын Владивостокка бара сылдьан, уоппускаларыгар кэлэ сылдьар нанаец Подя уонна алтец Аюр диэн уолаттары көрсүбүтүм, кинилэр Дималаах Коляны кытары бииргэ сулууспалаабыттар. Кинилэр олохторун тиһэх күннэригэр диэри барытын билэ-көрө сылдьыбыт дьон буолалларын быһыытынан маннык диэбиттэрэ, бу хас да күн инниттэн саҕаламмыт операция этэ, ол да инниттэн кинилэр хаста даҕаны дьоруойдуу быһыылары оҥоро сылдьыбыттара диэн. Биһиги Колялыын балаҕан ыйын 8 күнүгэр сибээстэһэ сылдьыбыппыт онно кини бэһис чыыһылаҕа биир сорудахтан таҕыстыбыт диэбитэ. Бу үлэҕэ кыттыгаһым диэн, Коля телефона кэлбитэ онно суруйсууларбыт, хаартыскаларбыт, биидьийэлэрбит туоһу буоллулар: бу күҥҥэ көтөн кэллибит, блиндаж оҥосто сылдьабыт, гуманитаркалар кэллилэр, бу Намнар кэллилэр, Чурапчылар кэллилэр атын улуустар кэллилэр эҥин диэн биллэрэ олорбута. Онон кинигэ бэйэтин ааҕааччыларын булуоҕа дии саныыбыт. Махтанабын, бар дьоммор, биһиги ыарахан кэммитигэр күүс-көмө буолбут чугас аймахтарбытыгар, доҕотторбутугар, Колям табаарыстарыгар, коллегаларыгар, Нам улууһун дьаһалтатыгар. Киһи билиҥҥээҥи диэри итэҕэйбэт, бу соторутааҕыта эрэ күлэ-үөрэ сылдьыбыт уолаттар суох буолбуттарыгар. Сүтүктээхтэр – хаарыан дьоммутуттан маттахпыт, ол эрэн Эдуард Данилович олох кырдьыгын ойуулан суруйда.
Коля төрөөбүт дойдута Чурапчы улууһун Мырылата буолар, кини көмүс уҥуоҕа онно көтөҕүллүбүтэ. Түгэнигэн туһанан Чурапчы улууһун дьонугар, улуус баһылыга Степан Саргыдаев бэйэтэ түүннэри көрсөн, ол кэмҥэ ардах бөҕөтө этэ, тиһэх суолугар атаарсыбыта. Оттон Алексей Гаврильевич Мырылаҕа тиийэ сылдьыспыта… Тоҕо эрэ урут-уруккуттан Чурапчылары патриоттар диэн истэр этибит, ону бу кэнники санаатым, кырдьык дойдутугар наһаа бэриниилээх, кини оҕо сааһыттан Ийэ дойдуга таптал диэн тугун билэ улааппыт буолан, бу Чурапчы иитэн таһаарбыт уола ис-иһиттэн туруга ол оннук оҥоһуулаах эбит. Миэхэ барарыгар, бүтэһик кэпсэтиибитигэр “мин санаабын ытыгылаан ылынаргар” диэбитигэр бөтө бэрдэрэн сатаан саҥарбат даҕаны буолан хаалбытым. Дьахталлартан билигин “тоҕо ыыттыҥ” диэн ыйыталлар, онуоха эр киһи бэйэтэ толкуйдаах буоллаҕа дии. Онон дойдуга буола турар билиҥҥи быһыы-майгы уолаттарбыт дьиҥнээх буойун туруктарын көрдөрдө диэхпин баҕарабын. “Атас туһугар атах тостор” диэн өс хоһооно баар, оттон бу биһиги уолаттарбыт бодоруһууларыгар Дима аҕатыгар Николай Алексеевичка улаханнык махтанабын, маннык эрэллээх уолу иитэн таһаарбытыгар…”- диэн Нюргуяна Герасимовна ахтыыны оҥордо.
Социальнай ситимнэргэ Дмитрий, Николай үс буолан матасыыкылынан айаннаан иһэр биидьийэлэрин элбэх киһи көрбүт буолуохтаах. Бииргэ түспүт хаартыскалара элбэх. Балаҕан ыйын 7 күнүгэр Дмитрий, Николай уонна өссө икки байыас буолан, ити үөһэ ааттаммыт өстөөх тирэх пуунун ылбыттар. Дмитрий дьоруойдуу быһыыны оҥорбут кыргыһыытыгар табаарыһа Николай РПГ-7 илии гранатомётунан өстөөхтөр десаннаах бронетранспортёрдарын үлтү ыппыт. Дмитрий Егоров хорсун быһыытын көрдөрөр биидьийэҕэ окуопа уһугар алдьаммыт бронетранспортёр турара көстөр. Баҕар, ити Николай үлтүрүппүт тиэхиньикэтэ буолуон сөп диэн күн бүгүнүгэр диэри сабаҕаланар.
Түмүккэ кинигэ ааптара Эдуард Еремеев бэйэтэ: “Суруйуум анал байыаннай дьайыыга саха омук боотурдарын бойобуой доҕордоһууларын көрдөрөр киэҥ ис хоһоонноох документальнай прозаҕа кубулуйда. Сунтаар уонна Ронин бииргэ сылдьыбыт хамандыырдарын, дойдубут араас эрэгийиэннэриттэн сылдьыспыт уолаттарын тыыннаах кэпсээннэринэн баар чахчыларга олоҕуран сурулунна. Анал байыаннай дьайыыга сыһыаннарын, көрүүлэрин, ыра санааларын, хас биирдии хорсун быһыыларын ойуулаан-дьүһүннээн көрдөрө сатаатым. Бу сүҥкэн үлэ суруллуутугар төрөөбүт улууһум баһылыга Анатолий Григорьев, үөрэх салалтата, олох-дьаһах хаһаайыстыбатын Сунтаардааҕы филиала, техкэллиэс, улуустааҕы уонна олохтоох бибилэтиэкэ, олохтоох дьаһалта күүс-көмө буолуллар. Кинигэттэн киирбит үп бу суруллубут дьоруойдарбыт тулаайах хаалбыт оҕолоругар ананыаҕа. Кинигэнэн эрэ муҥурданыам дуо диэн, матырыйаалбын сценарийга кубулутан киинэҕэ киирсэн көрбүт киһи диэн баҕа санаабын өйөөччүлэр соһуччу көстөннөр, аны уолаттарбытын үйэтитэр үлэ атын көрүҥүнэн салҕанан эрэриттэн үөрдүм” – диэтэ.
Сэриигэ уһаарыллыбыт доҕордоһуу. Иккиэн билигин суохтар, ыар сэрии кинилэр сырдык тыыннарын айылҕа биэрбит кэминээҕэр быдан эрдэ илдьэ бардаҕа. Бу икки боростуой саллааттар остуоруйаҕа кэпсэнэрин курдук сир уолаттара этилэрэ, киһи кыайбатаҕын кыайбыттара, киһи сатаабатаҕын оҥорбуттара.
Сэмэн ЖЕНДРИНСКЭЙ. Ааптар хаартыскаҕа түһэриитэ