Мырылалар Миитэрэй Сергеев уолун Савелийы, бука, умна иликтэрэ буолуо. Кини Ийэ дойдуга улахан куттал үөскээбит күннэригэр 1941 сыл от ыйын 27 күнүгэр Сэбиэскэй Аармыйаҕа ыҥырыллыбыта.

Савелий Сергеевы бу диэн төһө даҕаны билбэтэҕим иһин, ол эрэн ол эриирдээх-мускуурдаах сылларга суруллубут докумуоннары, хаһыаттары аахтахпына, кини уобараһа мин өйбөр-харахпар көстөн кэлэр. Савелий икки суол кэрэ-бэлиэ уратыларын тоһоҕолоон бэлиэтиэхпин баҕарабын: маҥнайгытынан, социалистическай Ийэ дойдутун итиитик таптааһын, иккиһинэн, олус хорсун-хоодуот сэрииһит буоларын.

Балар тустарынан байыаннай архыыптан көстүбүт докумуоннар кэпсииллэр.

Савелий кыргыс хонуутугар 1941 сыл ахсынньы 15 күнүгэр Хотугулуу-арҕааҥы фроҥҥа тиийбитэ. 1942 сылга 282-с стрелковай дивизияҕа рядовойунан сэриилэспит. Ити дьыл олунньу 24 күнүгэр ыараханнык, ыам ыйын 3 күнүгэр чэпчэкитик бааһырталаабыт.

Хотугулуу-арҕааҥы фронт 11-с аармыйатын “Знамя Советов” диэн хаһыатын 1942 сыл сэтинньи 7 күнүгэр “Саха өстөөҕүн аһыммат” диэн Савелий корреспонденцията бэчээттэммитэ.

Онно маннык тыллары ааҕабыт: “Түөспэр уонна санныбар чэрдийбит баастар оннулара бааллар. Ол немец гранататын суоллара. Оччолорго биһиги өстөөхтөрү блиндажтарыттан үүрэрбит. Илиинэн киирсии буолбута. Көрө түспүтүм: немецтэр траншея устун сүүрдүлэр. Мин гранатанан эккирэтиннэрдим. Элбэх өстөөх охтубута да, ааҕарга соло суоҕа. Дзоту штурмалааһын саҕаламмыта. Онно мин бааһыран хаалбытым. Госпитальга киллэрдилэр, манна мин сүрэҕим батарбат, быраастары тиэтэтэбин: “Түргэнник таһаара охсуҥ. Мин фроҥҥа барыахпын наада”. Иккис киирсиибэр өссө ис-испиттэн абаран-сатаран сэриилэстим. Немецтэр окуопаларын ыллыбыт. Фрицтэр хардары атаакаҕа киирдилэр. Кинилэр биһиги киэһэ буолуор диэри чугаһаппатыбыт. Оттон түүн өстөөхтөр сыыллан киирэн гранаталарынан быраҕаттаатылар. Мин олус кыһыйдым-абардым, автомаппын ылан фрицтэр кэтэхтэригэр сыыллан киирэммин кэннилэриттэн ытыалаан куһуйдум. Төһө өстөөх өлбүтүн ааҕар кыаллыбатаҕа – хараҥата бэрт этэ. Ити өссө кыра. Билигин өссө элбэх немецтэр Савелий Сергеев буулдьатын, гаранататын “амтанын” билиэхтэрэ”.

Красноармеец С. СЕРГЕЕВ.

1943 сыллаахха Сергеев 34-с аармыйаҕа 127-с туспа стрелковай биригээдэҕэ взвод хамандыырынан сэриилэспит. Кини хорсуннук сэриилэспитин иһин 34-с аармыйа командованиетын бирикээһинэн сэтинньи 15 күнүгэр 1943 сыллаахха “Кыһыл Сулус” уордьанынан наҕараадаламмыт.

19644 сыллаахха кулун тутар саҥатыгар Прибалтийскай фронт сэриилэрэ Прибалтика диэки кимэн киирэргэ бэлэмнэнэн тоҕоостоох плацдармы ылар иһин кыргыһыылары ыыппыттара. Ити киирсиилэр Пустышки, Идрицы, Бежец туһаайыыларынан буолбуттара. Оччолорго Савелий Дмитриевич 3-с ударнай аармыйаҕа киирэр, 219-с стрелковай дивизия 710-с стрелковай полкатыгар автоматчиктар роталарыгар взвод хамандыыра этэ.

Лейтенант Савелий Сергеев тиһэх кыргыһыытын туһунан байыаннай архыып докумуона маннык кэпсиир: “1944 сыл кулун тутар 1-3 күннэригэр уонна кулун тутар 6 күнүгэр лейтенант Сергеев 124,6 үрдэл оройуонугар бэриниилээхтик уонна харса суох сэриилэспитэ. Кулун тутар 3 күнүгэр автоматчиктар роталарыгар өстөөҕү траншеялартан үүрэргэ уонна онно бөҕөргөтүнэргэ бирикээс бэриллибитэ. Сергеев бэйэтин взводун хамандыыра, оттон атын икки взвод хамандыырдара туораабыттарыгар бүтүн ротаны салайан харса суох атаакаҕа киллэрбитэ уонна өстөөхтөрү траншеялартан үүрбүтэ. Онон бирикээс чиэстээхтик толоруллубута. 1944 сыл кулун тутар 6 күнүгэр өстөөх хардары атаакаҕа киирбитигэр лейтенант Сергеев взводун хамаандалаан кыргыспыта, бэйэтэ байыастарга үчүгэй холобуру көрдөрбүтэ. Бу кыргыһыыга таб. Сергеев өлбүтэ”.

Бу хорсун быһыытын иһин лейтенант Савелий Дмитриевич Сергеев 93-с стрелковай куорпус хамандыырын бирикээһинэн “Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии II-с истиэпэннээх” уордьанынан наҕараадаламмыта.

Савелий уордьана дьонугар туттарыллыбыт буолуохтаах. Аҕата Сергеев Дмитрий Кузьмич өлүөр диэри (оҕонньор 1949 сыл бэс ыйыгар өлбүтэ) бэйэтэ илдьэ сылдьыбыта эбитэ буолуо. Оттон бу уордьан төрүт туттарылла илик буоллаҕына, офицер Сергеев сыдьааннара ылыахтарын сөп этэ.

Чурапчылар биир чулуу уоллара лейтенант Сергеев Савелий Дмитриевич үтүө аата умнуллубатын. Кини көмүс уҥуоҕа Псковскай уобаласка Пустошкинскай оройуоҥҥа Сергейцево дэриэбинэҕэ баар.

Сэмэн ЖЕНДРИНСКЭЙ