Петр Алексеевы Чурапчы Тимэтэйигэр туох иһин өлөрбүттэрэй? (Билиэн-көрүөн баҕалаахтарга)

Алексеев Петр Алексеевич (14(26).01.1849—16(28).08.1891) нуучча биллэр революционера, ткань матырыйаалы оҥоруу оробуочайынан, маастарынан үлэлээбит. 1886—1891 сылларга сыылкаҕа билиҥҥи Таатта улууһугар олорбут.

Петр Алексеевич 1849 сыллаахха тохсунньу 26 (урукку ааҕыынан тохсунньу 14) күнүгэр Смоленскай губерния Сычевскай уйуоһун Новинская дэриэбинэтигэр төрөөбүт. Аҕата Москубаҕа ткачтыы киирбит. Онон 9 сааһыттан тигии фабрикатыгар Москубаҕа үлэлээбит. Онтон Петербурга көһөн Торнтон фабрикатыгар үлэҕэ киирбит.

1873 сыллаахха народниктары кытта табаарыстаспыт — «Чайковецтары» кытта, 1874 сылтан саҕалаан «москвичтар» народнай куруһуоктарын чилиэнэ буолбут. Литэрэтиирэни пропагандалыыр эбит. Ол сылдьан 1875 тутуллубут уонна сууттаммыт «процесс 50-ти», суукка туран өрөбөлүүссүйэ туһунан аатырбыт этиитин эппитэ. Уон сылга хаатыргаҕа ыытыллыбыт.

Бастаан Новобелгородскай хаайыыга соҕотохтуу олордор хаамыраларыгар 3 сыл сыппыт, онтон 1880 сыллаахха Мценскай пересыльнай түрмэтигэр көһөрүллүбүт, салгыы Сибииргэ утаарыллыбыт.

1882 сыл олунньутугар, Иркутскай уобаласка Кара хаатыргатыгар тиийбит, 1885 сыл кулун тутар ыйыгар Саха сиригэр көскө ыытыллыбыт. Бастаан Байаҕантай улууһун Саһыл нэһилиэгэр Дьэкэ диэн сиргэ олохсуталлар. Онтон 1886 сыллаахха Боотуруус улууһун Дьүлэй нэһилиэгэр көһөрүллүбүт.

1891 сыллаахха атырдьах ыйын 28 күнүгэр атынан Дьокуускайга киирэн истэҕинэ Тимэтэй диэн Чурапчыттан чугас алааска Федот Сидоров уонна Егор Абрамов-Тобох диэн дьон өлөрөн кэбиспиттэр. Төрүөтүн сэбиэскэй кэмҥэ халабыр дииллэр эбит даҕаны, норуот номоҕо кэпсииринэн өлөрүөхсүттэртэн биирдэстэрин ойоҕун күүһүлээбитин иһин иэстэспиттэр диэн ол оннук хара мэҥ хаалан хаалбыт.

Сэбиэскэй былаас бириэмэтигэр киниэхэ анааннар Дьокуускайга биэс миэтирэлээх обелиск, төрөөбүт дойдутугар пааматынньык туруорбуттара. Таатта оруйуона 1963-1991 сылларга кини аатын сүгэн Алексеевскай диэн ааттана сылдьыбыта. Уҥуоҕа Булгунньахтаах диэн сиргэ олорбут балаҕанын аттыгар тутуллубут. Уус-Тааттаҕа билигин даҕаны бүүһэ турар. 1949 сыллаахха тохсунньуга кини аатынан Дьокуускай куоракка урукку Марха уулуссатын (Мархинская) ааттаабыттара.

 

Сэмэн ЖЕНДРИНСКЭЙ