Бигэ туруктаах саха ыала — норуоппут кэхтибэт кэскилэ. Быйыл Арассыыйаҕа Дьиэ кэргэн, өрөспүүбүлүкэбитигэр Оҕо саас сыла биллэриллибитэ мээнэҕэ буолбатах. Үүнэр көлүөнэҕэ саха үгэһинэн ыал буолан алаһа дьиэ тэринэр, төрүүр оҕону төлкөлүүр олоххо хайдах курдук сүдү суолталааҕын өйдөтөр, бастыҥ холобуру сырдатан толкуйдатар, үөрэтэр аналлаах.
Хаһыаппыт бүгүҥҥү ыалдьыттара — Мугудай нэһилиэгиттэн Вера, Владимир Баишевтар. Кинилэр устудьуоннуу сылдьан билсэннэр сүрэхтэринэн сөбүлэһэн, харахтарынан хайҕаһан, уруу тэрийэн аата суох тарбахтарыгар кыһыл көмүс көлөөскөлөрү кэппиттэрэ номнуо 13 сыл буолла.
Эдэр ыал ийэтэ Вера Дмитриевна Мэҥэ Хаҥалас Чүүйэтигэр Петровтар дьиэ кэргэҥҥэ үһүс оҕонон күн сирин көрбүтэ. Кини оскуола кэнниттэн үрдүк үөрэххэ киирэн 2010 сыллаахха, урукку СГУ саҥа ХИФУ буолбут кэмигэр, омук тылын факультетын Англия тылын салаатын бүтэрбитэ.
Дьиэ кэргэн аҕа баһылыга Владимир Валерьевич — Баишевтар ыал улахан оҕото, Мугудай нэһилиэгэр төрөөбүтэ. 2011 сыллаахха тыа хаһаайыстыбатын академиятын бүтэрэн инженер-механик идэтин баһылаабыта. Вералаах Владимир төрөппүттэрэ икки өттүттэн үлэни өрө туппут, идэлэригэр бэриниилээх дьон.
Үгүс кэпсэтиһии, эккирэтиһии, улахан бырайыак көмүскээһинин түмүгэр Мугудайга 2014 сыллаахха «Чараҥ» агрокластер үлэҕэ киирэн, үгүс эдэр ыал тыа хаһаайыстыбатын, эдэр дьиэ кэргэн субсидиятын туһананнар манна дьиэлэммиттэрэ. Эдэр ыал Баишевтар эмиэ бу бырагыраамаҕа хапсаннар, «Чараҥ» олохтоохторо буолбуттара. Маны таһынан бу федеральнай бырагыраама буоларын быһыытынан, олохтоох нэһилиэнньэ өр кэмҥэ ыра санаа оҥостубут икки мэндиэмэннээх, киэҥ-куоҥ, сырдык таас оскуола тутуллубута. «Бу маннык бырагыраамалар баар буоланнар эдэр дьон тыа сиригэр олохсуйалларыгар үчүгэй усулуобуйа тэриллэн биһиги дьиэ кэргэн күн бүгүн нэһилиэкпит, төрөөбүт дойдубут сайда, чэчирии, оҕолорбут сахалыы саҥалаах, сайдам санаалаах үтүө дьон буолалларын туһугар үлүмнэһэн үлэлии олордохпут»,-диэн Вера Дмитриевна санаатын үллэстэр.
2016 сыллаахха Владимир крестьянскай-фермерскэй хаһаайыстыба салайааччыта буолан, «Эдэр фермер» Грант куонкуруһугар хапсан сабыс-саҥа тыраахтар, көрөргө-иитэргэ ньирэй ылыммыттара. Билиҥҥи кэмҥэ ыал аҕата бу хайысхатын тутуһан күннэтэ үлэлии-хамсыы сылдьар, дьыл кэмиттэн көрөн нэһилиэнньэҕэ муус-мас, от, хара буор тиэйиитигэр, сир хорутуутугар, от пресстээһинигэр өҥө оҥорор.
Вера Дмитриевна 2016 сылтан саҥа оскуолаҕа идэтинэн үлэлии киирбитэ. Күн бүгүн үүнэр көлүөнэни омук тылыгар үөрэтиигэ номнуо уопуттаах учуутал, кылаас салайааччытын быһыытынан ситиһиилээхтик үлэлии сылдьар. 2023 сыл түмүгүнэн нэһилиэккэ бастыҥнар ахсааннарыгар киирэн номинация хаһаайката буолбута итиэннэ сылын аайы үөрэх дьылын бүтүүтэ Д.Д.Красильников аатынан Мугудай орто оскуолатыгар ыытыллар «Үрдэл» бириэмийэ туттарыытыгар «Педагогическай үлэтигэр үрдүк көрдөрүүлэрин иһин» наҕараада туппута. Бу түмүктэмммит үөрэх дьылыгар Вера Дмитриевна үөрэнээччитэ Айта Данилова Англия тылын олимпиадатыгар кыайан, «Инникигэ хардыы» өрөспүүбүлүкэтээҕи научнай-практическай конференцияҕа үрдүк таһымнаахтык кыттан бастыҥанр кэккэлэригэр аата ааттаммыта.
Эдэр ыал утуу-субуу оҕолонон билигин улахан кыыс Валерия 6-с, Санаайа 3-с кылааһы бүтэрдилэр, мааны уол Эрсан уһуйаан иитиллээччитэ. Баишевтар кыргыттара уруһуйдуулларын олус сөбүлүүллэр. Ол курдук, «Всероссийский изобразительский диктант» бүтүн Арассыыйатааҕы күрэххэ Санаайа Саха сириттэн талыллан кыттыбыта уонна кылаан кыайыылаах буолан Москва куораттан бэлэх туппута. Маны таһынан «Пою мое Отечество» диэн өрөспүүбүлүкэтээҕи күөн күрэскэ Гран-при ылан «Бэс чагда» лааҕырга путевканан наҕараадаламмыта (салайааччыта С.Е.Скрябина). Уруһуйунан эрэ буолбакка Санаайа Баишева валяниенан эмиэ утумнаахтык дьарыктанар (салайааччыта К.Г.Аммосова). Бу дьарыгынан өрөспүүбүлүкэтээҕи, норуоттар икки ардыларынааҕы куонкурустарга ситиһиилээхтик кыттан Сочига баран сынньанан кэлбитэ. Оттон улахан кыыс Валерия төлөпүөн, планшет көмөтүнэн уруһуйдуурун ордорор, анимацияны интэриэһиргиир. Улууска сылын аайы ыытыллар «Аниграф» күөн күрэскэ «Тапталлаах төрөөбүт дойдум» диэн тиэмэҕэ Чурапчы хатыҥнаах чараҥын гиф оҥорон ойуулаан 2-с миэстэ буолары ситиспитэ иттиэннэ Англия тылынан «The wonder land of animation» мультипликация өрөспүүбүлүкэтээҕи куонкуруһугар ойуулук оҥорон лауреат аатын ылбыта.
«Быйылгы 2023-2024 үөрэх дьылыгар Мугудай орто оскуолатын учууталларын бырайыагынан «Дьиэ кэргэн субуотата» диэн бырайыак тиһигин быспакка үлэлээтэ. Ол чэрчитинэн, оҕолор субуотаҕа оскуолаҕа үөрэнэ кэлбэккэ ол оннугар бүтүн дьиэ кэргэнинэн бэриллибит анал сорудахтары толороллор. Бу бырайыагы биһиги ыал олус сөбүлээтибит. Чахчы дьиэ кэргэни түмэр, сомоҕолуур, оҕону кытта биир тылы буларга олук буолар бырайыак эбит диэн биһирээтибит. Сорудахтар араас хабааннаах буолаллар, математикаттан саҕалаан омук тылыгар тиийэ предметтэри хабалларын ааһан дьиэ кэргэн бүттүүн түмсэн биир оҥоһугу, уруһуйу айарын-тутарын эбэтэр ас астыырын, чопчу ыйыллыбыт киинэни көрөрүн, айымньыны ааҕарын ирдииллэр. Онон учуутал да, төрөппүт да быһыытынан бу бырайыак салгыы үлэлиирэ бары өттүнэн көдьүүстээх эбит диэн түмүккэ кэллим»,-диир Вера Дмитриевна.
Быйыл Дьиэ кэргэн сылынан ыытыллар тэрээһиннэртэн туора турбакка Баишевтар барытыгар көхтөөхтүк, ситиһиилээхтик кытыннылар. Өрөспүүбүлүкэтээҕи «Читающая мама — читающая семья» куонкуруска «Лучшее мероприятие для родителей» номинация кыайыылаахтарынан буолбуттара. Улуустааҕы РСФСР норуотун үөрэҕириитин туйгуна П.Н.Федоров аатынан нуучча тылыгар дьиэ кэргэн олимпиадатыгар кыттыыны ылан иккис миэстэҕэ тахсыбыттара. Ыам ыйын бүтүүтэ аан дойдутааҕы дьиэ кэргэн күнүнэн Арассыыйатааҕы «Библионочь» акция чэрчитинэн Мугудай нэһилиэгэр ыытыллыбыт дьиэ кэргэнинэн «Автоквест» диэн интэриэһинэй күрэххэ 3-с миэстэни ылбыттара онтон кыыстара Санаайа бу тэрээһин «Мин дьиэ кэргэним» диэн оҕолорго уруһуй куонкуруһугар бастаабыта. Бэлиэтээн эттэххэ, быйыл Мугудай нэһилиэгэр «Уол оҕо, эр киһи» сылынан биллэриллибитэ. Манна кыһын нэһилиэк дьаһалтата сыл гербэтин уруһуйдуурга куонкурус биллэрбитигэр Санаайа Баишева уруһуйа кыайыылаах тахсыбыта.
Ыал аҕата Владимир: «Хас биирдии киһи хоббилаах буолуохтаах»,-диэн бигэ санаалаах. Кини хоббита — массыына, тимир көлө сыанатын үөрэтэрин, араас маркаларын, кыамталарын билэрин-көрөрүн, атыылыырын-атыылаһарын сөбүлүүр. Оттон кыргыттар дьиэлэригэр ас астыылларын ордороллор. Баишевтар дьиэ кэргэнинэн айылҕаҕа сылдьалларын, сир астыылларын, оҕолорун илдьэ Мындаҕаайыга, Дьокуускайга, өрөспүүбүлүкэбит ураты сирдэригэр сылдьалларын астыналлар. Вера Дмитриевна кэпсиир: «Оҕолорбутугар төһө кыалларынан саҥа сирдэри, мусуойдары, Булуус, Күрүлүүр, Орто дойду курдук Сахабыт сирин кэрэ сирдэрин көрдөрө сатыыбыт. Бэйэлэрин төрөөбүт дойдуларыттан саҕалаан сотору кэминэн араас атын куораттары, тас дойдулары бары бииргэ дьиэ кэргэнинэн көрүөхпүт, киэҥ сиринэн сылдьыахпыт диэн ыра санаалаахпыт. Уопсайынан дьиэ кэргэммитигэр бары бииргэ буолар кэммитин үгүс гына сатыыбыт. Холобур, бэс ыйын 11 күнүгэр ыал буолбут күммүтүн хайаан даҕаны торт ылан, ас астаан дьиэбитигэр эбэтэр айылҕаҕа тахсан ураты суолталаах буоларын бэлиэтиибит. Ону таһынан оҕолорбут, бэйэбит төрөөбүт күннэрбитин, саҥа дьыл, ыһыах курдук бэлиэ дааталарга чугас дьоммутун, аймахтарбытын кытта түмсэн үөрэ-көтө көрсөрбүт үтүө үгэс курдук.
Мин санаабар, дьиэ кэргэн диэн биир түмсүүлээх хамаанда курдук буолуохтаах, өйдөһүү, өйөһүү, бэйэ бэйэҕэ истиҥ сыһыан, ытыктабыл бигэ тирэхтээх дьиэ кэргэн буоларга олук буолаллар. Биллэн турар, чугас дьон өйөбүллэрэ эмиэ олус улахан суолталаах. Мин кэргэним дьонугар — эбэлээх эһэбитигэр Валентина, Валерий Баишевтарга, улаханныын-оҕолуун барыбытын түмэр, сомоҕолуур хос эбэбитигэр Марфа Афанасьевнаҕа куруук сүбэ-ама, күүс-көмө буолалларыгар истиҥ махталбын тиэрдиэхпин баҕарабын. Бу бэс ыйын 25 күнүгэр хос эбэбит 86 сааһын туолар, онно эмиэ оҕолор, сиэннэр, хос сиэннэр бука бары мустаммыт бэлиэтиэхпит.
Арассыыйаҕа Дьиэ кэргэн, өрөспүүбүлүкэбитигэр Оҕо саас, Чурапчыбытыгар «Ыал саргыта» сылынан улууспут дьиэ кэргэттэрин бука барыларын эҕэрдэлиибит! Бары чэгиэн туруктаах сылдьыҥ, үлэҕит-хамнаскыт таһаарыылаах, үтүө түмүктэрдээх буоллун, дьиэ кэргэҥҥитигэр ил-эйэ, таптал эрэ тосхойдун диэн бастыҥ баҕа санаабытын этэбит!»
Оттон биһиги бэйэбит өттүбүтүттэн Баишевтарга дьоллоох олоххут суолун устун сиэттиспитинэн эн-мин дэсиһэн тэҥҥэ хардыылыыргытыгар, оҕолоргутугар бастыҥ холобур буола тураргытыгар баҕарабыт!
Наталья Сибирякова