Алтынньы 31 — сэтинньи 3 күннэригэр СӨ бастакы Бэрэсидьиэнэ Михаил Николаев сырдык кэриэһигэр анаммыт II Николаев форумугар Чурапчы улууһуттан түөрт ыччат кыттан кэллибит. Форум Михаил Ефимович төрөөбүт дойдутугар – Хаҥалас улууһун Өктөм нэһилиэгэр үрдүк таһымнаахтык ыытылынна. Быйылгы форум билиҥҥи кэмҥэ хаһааҥытааҕар да суолталаах «Патриотизм и просвещение” тиэмэтигэр ананна. Ол курдук, сүрүн сыалынан ыччат ортотугар төрүт сыаннастары бөҕөргөтүү уонна гражданскай эппиэтинэһи сайыннарыы буолла. Бу дьаһалга 24 улуустан уонна куораттан 100 кэриҥэ эдэр исписэлиис араас эйгэттэн түмүстэ. Кыттааччылар Дьокуускайга СӨ Ил Түмэн аппараатыттан мустан, биир улахан оптуобуһунан айаннаан, Өктөмҥө тиийбиппит. Бастаан ытыктыыр киһибит Михаил Ефимович көмүс уҥуоҕар сылдьан, кини сырдык аатыгар сүгүрүйэн, кэриэстээн, сибэкки дьөрбөтүн уурдубут. Михаил Ефимович Саха сирин салайар кэмигэр олохтообут, тэрийбит хайысхаларыгар хас биирдии киһи үөрэнэн, үлэлээн кэллэхпит. Кэнчээри ыччат толору билиини ыларыгар төрөөбүт, үөрэммит Өктөмүгэр уһуйаан, оскуола, эбии үөрэхтээһин, үрдүк үөрэх филиалын тэрийэн хаалларбыт. Ону таһынан бу нэһилиэккэ «Николаев-Центр» бибилэтиэкэ-архыып биир сүрүн миэстэни ылар. Манна форум түөрт былаһаакката «Финансовая грамотность», «Правовая грамотность», «Культурная грамотность», «Медиаграмотность” тэриллэн үлэлээтэ. Ол иннинэ бибилэтиэкэр Мария Барахова икки этээһинэн киэҥкуоҥ сырдык саалалар устун экскурсияны тэрийдэ. Бибилэтиэкэ-архыыпка Михаил Ефимовичтан хаалбыт сувенирдар, мас, мамонт уҥуоҕунан оҥоһуктар, киниэхэ бэлэхтээбит кинигэлэрэ, ону сэргэ бэйэтэ туттубут мала-сала хараллан сыталлар. Киин аныгы ирдэбилгэ эппиэттиир эдэр дьон кэлэн үлэлииллэригэр, атын регионнары, улуустары кытта сибээстэһэллэригэр анаан сөптөөх усулуобуйа тэриллибит. «Экскурсияҕа Сахабыт сирин сайдыытыгар сүҥкэн кылааттарын киллэрбит салайааччылар олохторун-дьаһахтарын, үлэлэрин билиһиннэрдим.Ыччаттар сэргээн иһиттилэр, Саха норуотун историятын, төрдүн-ууһун билиэхтэрин-көрүөхтэрин баҕараллара киирбит ыйытыылартан көстөр. Михаил Ефимович норуотун туһугар бары хайысхаларга ыыппыт үлэлэрин истэн сөхтүлэр. Биһиги архыып-бибилэтиэкэбитигэр өрөспүүбүлүкэтээҕи, улуустааҕы, бүтүн Арассыыйатааҕы дьаһаллар, онлайн лиэксийэлэр үгүстүк ыытыллаллар. Онон бу кырдьык да киин диэн аатырбыта сөптөөх», — диэн бибилэтиэкэр санаатын үллэһиннэ.
Уйгулаан Туласынов, кыттааччы:
— Архыып-бибилэтиэкэҕэ сылдьан элбэҕи биллим. Саха сирэ түҥ былыргыттан бүгүҥҥү күҥҥэ диэри сайдыытын, П.А. Ойуунускай, М.К. Аммосов суолларын салҕаан үөрэҕирии, духуобунай сайдыы уонна Саха киһитэ Саха буолан сандаарарыгар Михаил Ефимович сүҥкэн үлэтин, кини үрдүк эппиэтинэһэ, модун санаата уонна мындыр өйө биир сиргэ тиһиликтэнэн турарын хас биирдии сахабын дэммит киһи биирдэ эмэ кэлэн көрүөн, сылдьыан, үөрэтиэн наада дии санаатым.
«Нулевой» күн кэлбит ыччаты түмэр сыалтан, хамаандаҕа үлэлииргэ үөрэтэн хамаанданан оонньууларынан түмүктэннэ. Бастакы күн боксаҕа Арассыыйа чөмпүйүөнэ Василий Егоров сарсыардааҥы эрчиллиититтэн саҕаланна. Онтон форум сүрүн бырагыраамата – сырдатар бырайыактары суруйуу сатабылларыгар анал
үөрэхтэр ыытылыннылар. Ол курдук, үс күн устата Саха сиригэр биллэр спикердэр кэлэн кытыннылар.
Мин суруналыыс буоларым быһыытынан, билиибин хаҥатаары, «Медиаграмотность” хайысхатын талбытым. Бибилэтиэкэ-архыып салайааччыта, уопуттаах араатар Юрий Семенов элбэх дьон иннигэр тыл этэртэн толлубат буолуу кистэлэҥнэригэр, истээччи болҕомтотун тардарга үөрэттэ. ЯСИА сүрүн эрэдээктэрэ Андрей Никифоров, Дьокуускайдааҕы информационнай технология Киинин дириэктэрин солбуйааччы Любовь Сыроватская
үлэлэрин сүнньүнэн, сонуну социальнай ситимнэр көмөлөрүнэн киэҥник тарҕатыы, ааҕааччы болҕомтотун тардыы
туһунан билиилэрин, тус уопуттарын үллэһиннилэр. «Медиаграмотность» хайысхатын куратора, «Саха” НКИХ интэриниэтинэн биэрии сулууспатын салайааччыта, ыччат парламенын бэрэссэдээтэлэ Антон
Васильев медиабырайыагы суруйарга үөрэттэ. Салгыы билиибитин чиҥэтэн, эрдэттэн
үллэриллибит хамаандабытын кытта бырайыактары суруйан, уопсайа 15 хамаанда уопуттаах эспердэр иннилэригэр
көмүскээтибит.
Наталья Харабынова, кыттааччы:
-Биһиги хамаандабытыгар төрдүө этибит. Бары араасараас улуустан, эйгэттэн сылдьабыт. Ол иһин сүрүн интэриэспит эмиэ атын-атын буолан, бырайыакпыт идиэйэтин талыыга кыра уустуктары көрсүбүппүт. Ол да буоллар, уопсай ситимниир тиэмэҕэ, биир санааҕа кэлэн, аҕыйах кэм иһигэр бэрт бырайыагы оҥорон көмүскээтибит. Форум олус үчүгэй, интэриэһинэй киэбинэн ыытылынна. Тэрийээччилэр олох хас биирдии мүнүүтэтигэр тиийэ барытын суоттанан былааннаабыттарын сөхтүм. Кыттааччылар бары үөрэ-көтө сылдьаллар,
аһаҕастар. Бары тэҥҥэ бэриллибит сорудаҕы лоп курдук толоро сырыттыбыт. Маннык хабааннаах форум сыл аайы ыытылларыгар баҕарабын. Инникитин Чурапчытааҕы институттан бастыҥ, үрдүк көрдөрүүлээх устудьуоннары кытыннарар тоҕоостооҕун бэлиэтээтим. Оҕолор саҥаны билэн-көрөн, саҥаны саҕалыырга уопут атастаһан кэлиэх эбиттэр.
Анна Яковлева, кыттааччы:
Түөрт күн устата толору
ис хоһоонноох II Николев
форума үрдүк таһымнаахтык
ыытылынна. Сахабыт сирин
араас муннугуттан бииртэнбиир көхтөөх ыччат лидердэрэ
мустан, араас бырайыактары
көмүскээн, саҥаны арыйан,
бэйэлэрин күүстээх өрүттэрин
көрдөрөн, бары да астынныбыт, билиибитин кэҥэттибит,
бары өттүнэн барытынан сайынныбыт. Мин «Үбү-харчыны
сөпкө туттарга үөрэнии» хайысхаҕа кытынным. Онно биһигини түөкүннэртэн сэрэхтээх
буолартан саҕалаан, үбү-харчыны сөптөөхтүк туттарга тиийэ
үөрэттилэр, Сбербаан бородууксуйаларын билиһиннэрдилэр.
Ол курдук, күн аайы араас баантан үлэһиттэр кэлэн үлэлэрин,
аахсыйаларын сырдаттылар,
оонньуу нөҥүө тутаах ставка,
аахсыйа, уурунуу уо.д.а туһунан быһаардылар.Форум тэрийээччилэрэ хас биирдии чааһы,
мүнүүтэни барытын былааннаан, үгүс үлэни көрсүбүттэрэ
форум түмүгүттэн көһүннэ. Барытыттан астынным, элбэҕи
биллим-көрдүм.
Бырайыактары көрүү түмүгүнэн икки хамаанда кыайыылааҕынан таҕыста. Кинилэр
РАНХГС Уһук Илиҥҥи институтугар үөрэниэхтэрэ. Бырайыактар ааттара: «Саха сирин
норуоттарын култууратын
уонна историятын билиигэ
«Сырдат» ыччат төрүт дьыктаана» уонна «Оҕолору үлэнэн
хааччыйар «Труд 14» былаһаакка». Маны таһынан биирдиилээн хайысхаларынан
бастыҥ кыттааччылар ааттаннылар. Олортон «Культурная грамотность» хайысхатын
кыайыылааҕынан Чурапчыттан Уйгулан Туласынов буолла.
Форум устата уопут атастаһарга, тирээн турар боппуруостары, кыһалҕалары ырытыыга сиэссийэлэр, дискуссиялар буоллулар. Бу тэрээһиннэргэ Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин
солбуйааччы Афанасий Владимиров, СӨ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Ольга Балабкина,
дьокутаат, бойобуой дьайыы
кыттыылааҕа Валерий Лютый
уонна да атын политическай,
уопсастыбаннай диэйэтэллэр
кытыннылар.
СӨ бастакы Бэрэсидьиэнэ Михаил Николаев Саха
сирин историятыгар умнуллубат суолу хаалларбыта. Кини
нэһилиэстибэтэ билиҥҥи кэм
ыччатын саҥа хардыыларга
көҕүлүүр. Михаил Ефимович
идеологияларыгар олоҕурбут
өрөспүбүүлүкэ сайдыытыгар,
маны сэргэ патриотическай
иитиигэ, гражданскай эппиэтинэскэ туһуламмыт бырайыактар олоххо киирэ турдуннар.