Тапталлаах аҕабыт, убайбыт, эһэбит, хос эһэбит Терютин Николай Алексеевич бу дьыл, ахсынньы 26 күнүгэр олохтон туораабыта 40 хонуга туолар.
Николай Алексеевич 1934 сыллаахха Чурапчы улууһун Мугудай нэһилиэгэр Алексей Федорович, Александра Кузьминична Терютиннар дьиэ кэргэҥҥэ бастакы оҕонон күн сирин көрбүтэ. Кыра эрдэҕиттэн олох ыарахаттарын билэн, үлэҕэ-хамнаска эриллэн улааппыта. Сэрии ыар сылларыгар аҕыс саастаах оҕо дьонун кытта хоту Эдьигээҥҥэ көhөрүүгэ сылдьыспыта, хоргуйуу, тоҥуу-хатыы, өлүү-сүтүү диэни илэ хараҕынан көрбүтэ, этинэн-хаанынан билбитэ.
Николай Алексеевич төрөөбүт Мугудайын сопхуоhугар 1950 сылтан 1994 сылга диэри, уопсайа, 50 сылтан ордук үтүө суобастаахтык, туох да эҥкилэ суох үлэлээн кэлбитэ.
Үлэтин кадровай булчутунан саҕалаабыта. Сэрии кэннинээҕи сылларга кыһынын Чыччаҥҥа, Дьуодьалыга, Аппыкка кыстаан турар сүүһүнэн ахсааннаах сүөһүнү аһатаары, биир көстөөх Чороҥуттаттан 4 сэтиилээх сыарҕалаах атынан фермаларга соҕотоҕун от тиэйэрэ. Саас сир хараардар эрэ, ыһыы, ол кэнниттэн от үлэтин сыралаах, күүстээх үлэтигэр түүннэри-күнүстэри, утуйар ууну умнан, сынньанар диэни билбэккэ, куруук инники күөҥҥэ сылдьыбыта. 1956 с. саҥа сэттэ кылаастаах оскуола дьиэтин тутууга анаан маһы соҕотуопкалааччылар биригээдэлэрэ, ол иһигэр комсомолецтар – Николай Терютин, Иван Аммосов, Михаил Сивцев, эдэр колхуостаах Алексей Варламов 2600 бэрэбинэни кэрдэн былааннарын толорбуттарын туһунан хаһыакка суруйуу баар.
Оччотооҕу дьон кыһыннары-сайыннары тохтобула суох, дьиэни-уоту умнан, түүннэри-күнүстэри бииртэн биир ыарахан үлэҕэ умса түһэн үлэлииллэрэ. Ол үлэлэрин, туруоруллубут былааннарын эҥкилэ суох толороллоро, кыайаллара-хотоллоро. Ол саҕана сүрүн аһыыр аһылыктара, өйүөлэрэ – бэйэлэрэ үүннэрбит, суорунаҕа тардыллыбыт бурдуктарыттан лэппиэскэ, баахыла, куобах, кус буолара.
1964-1965 сылларга аҕабыт Мөҥкүүдэҕэ сүөһү көрүүтүгэр биригэдьиирдээбитэ. Үлэлиир кэмигэр үгүстүк Нуотаранан, Орджоникидзевскай оройуонунан от үлэтигэр, от бэлэмнээhинигэр, тиэйиитигэр сылдьыбыта. Сайын ахсын улахан кылаас үөрэнээччилэрин от- үлэ звеноларын салайара. Элбэх оҕону үлэни сатыырга, таптыырга тус холобурунан, амарах сыhыанынан ииппитэ, үөрэппитэ. Кэлин оҕолоро куруутун кинини сылаас, истиҥ тылынан ахталлар, махтаналлар.
Аҕабыт кэпсииринэн, 1956 сыл сайын Варламов Лүөҥкэлиин 32 галаах Ньамчаҕан диэн алааһы түөртүү атынан уонна саҥа охсордорунан, сарсыарда 5 чаастан түүн 12 чааска диэри туруору үлэлээн, биир күнүнэн охсон бүтэрэн турардаахтар. “Саамай рекорд охсубут үлэбит ол этэ”,— диэн киэн тутта кэпсиирэ. Ситиһиилээх үлэлэрин түмүгүнэн Лүөҥкэлиин РСФСР социалистическай куоталаһыы туйгуна ааты ылбыттара. Варламов Алексейы (Лүөҥкэни) табаарыһым барахсан, наһаа да үлэһит киһи этэ диэн ахтара. Кэлин, кырдьан олорон: “Мин уһун үйэлэнэн туохха барытыгар тигистим, оттон миигин кытта тэҥҥэ үлэлээбит оччотооҕу үгүс чулуу үлэһит дьон эрдэ баран, туох да аакка-суолга, улахан чиэскэ-бочуокка тиксибэккэ, үлэлээбиттэрэ-хамсаабыттара баалларыгар сыаналаммакка бараахтаатылар”, — диэн, доҕотторун, үөлээннээхтэрин аһына кэпсиирэ.
Николай Алексеевич Чурапчы улууhун, Мугудайын сайдыытыгар сылгыhыт быhыытынан сүҥкэн кылаатын киллэрбитэ. Ол курдук, VIII-IX пятилеткаларга Михаил Семенович Толстоуховы, Дмитрий Тарасович Сивцевы, Иван Константинович Аммосовы, Михаил Павлович Терютины кытары биэ төрүөҕэ 85-99% тиийэрин ситиспиттэрэ. Ол сылларга элбэх сылгы базалара, хас да биэрэстэнэн усталаах күрүө-хаhаа кинилэр күүстэринэн тутуллан үлэҕэ киирбитэ.
«Мугудай» сылгы собуотугар үлэлиир кэмигэр саха сылгытын боруодатын ахсаанын элбэтии үлэтэ Дмитрий Тарасович Сивцев салалтатынан күүстээхтик тэриллибитэ. Үтүө суобастаах үлэтин иhин Москваҕа ВДНХ быыстапкатыгар үс төгүл путевканан наҕараадаламмыта да, үлэтин үгэнэ, төрүөх кэмэ буолан кыайан барбатаҕа.
Уобаластааҕы 33-с партиялаахтар кэмпириэнсийэлэригэр дэлэгээтинэн талыллан кыттыбыта, онтон олус астынан, үөрэн кэлбитэ.
Сопхуос ыhыллыбытын кэнниттэн Мугудай орто оскуолатыгар сылгыhытынан үлэлээбитэ, онно сылгы базатын тэрийэн, оскуола оҕолорун сибиэһэй этинэн хааччыйара.
Күндү киhибит, тапталлаах, эрэллээх кэргэн, убай, амарах аҕа, эhэ, хос эhэ, кэргэнин Александра Дмитриевналыын үс уолу күн сирин көрдөрөн, үтүө үлэhит дьон оҥортообуттара.
Улахан уол Федор Николаевич өр сылларга Ньурба Чаппандатыгар, төрөөбүт Мугудайыгар салайар үлэҕэ үлэлээбитэ.
Орто уол Алексей Николаевич Кытаанах нэhилиэгэр хайыhар тириэньэринэн үлэлээн элбэх спортсмены иитэн таhаарда, хайыһарга спорт маастарыгар хандьыдаат, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕириитин туйгуна, Кытаанах нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо.
Кыра уол Николай Николаевич Мугудай орто оскуолатын иhинэн үлэлиир аатырбыт «Көлүкэчээн» оҕо норуодунай, Россия образцовай үҥкүү ансаамбылын тэрийээччи, салайааччы быhыытынан биллэр, өр сылларга Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэх министиэристибэтин эбии үөрэхтээhин систиэмэтигэр салайар үлэҕэ сылдьыбыта, билигин Саха Өрөспүүбүлүкэтин култуура министиэристибэтин Өрөспүүбүлүкэтээҕи норуот айымньытын дьиэтин сүрүннүүр исписэлииһэ, РФ уопсай үөрэхтээhинин Бочуоттаах үлэhитэ, Мугудай нэhилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо.
Билигин Николай Алексеевич олоҕун сүрүн дьарыгын – сылгы иитиитин уола Алексей Николаевич, сиэнэ Дмитрий Федорович салгыыллар, кыра эрдэхтэриттэн сылгы көрүүтүгэр-истиитигэр, үлэҕэ-хамнаска илдьэ сылдьыбыта, олоҕун тухары муспут саха сылгытын иитиитигэр сыhыаннаах баай билиитин-көрүүтүн, сатамньытын, Дьөhөгөй оҕотугар тапталын кинилэргэ тиэрдибитэ, иҥэрбитэ.
Николай Алексеевич – улахан дьиэ кэргэн аҕа баhылыга, амарах аҕа, ытыктанар убай, таай, абаҕа, элбэх сиэн, хос сиэн күндүттэн күндү эhэтэ, хос эhэтэ, киэҥ аймах тумус туттар, ытыктыыр, киэн туттар ытык кырдьаҕаhа этэ. Төрөөбүт нэһилиэгин, улууһун, Сахатын сирин сайдыытыгар сүҥкэн кылаатын киллэрбит, туохтан да чаҕыйан турбат туруу үлэһит, Дьөhөгөй оҕотугар тапталын сүрэҕэр, дууhатыгар иҥэриммит чулуу сылгыhыт быhыытынан киэҥник сураҕырбыта, биллибитэ.
Николай Алексеевич – хоту көһөрүллүү кыттыылааҕа, тыыл-үлэ бэтэрээнэ, РСФСР тыа хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, олоҕун тухары ыҥыыр ат үрдүгэр олорон, Мугудай нэһилиэгэ төрүттэниитигэр, сайдыытыгар, колхуос, сопхуос, сылгы собуота тэриллиитигэр үгүс сыратын биэрбит Чурапчы улууһун Бочуоттаах олохтооҕо, Мугудай нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бочуоттаах ытык кырдьаҕаhа, «Чурапчы улууһун сайдыытыгар үтүөлэрин иһин III истиэпэннээх Бочуоттаах бэлиэ, «Байкало-Амурскай магистраль тутуутун иһин» мэтээл, «Чурапчы улууһугар тыа хаһаайыстыбатын сайдыытыгар кылаатын иһин» бэлиэ хаһаайына.
Олоҕун, сөбүлүүр дьарыгар – сылгы иитиитигэр анаан, үлэни өрө тутан, үлэттэн дуоhуйан, дьоллонон, үтүө суобастаах, эҥкилэ суох чаҕылхай, таhаарыылаах, дьоллоох олоҕу олорон ааста. Олорон кэлбит олоҕо өрүү сырдыкка, үтүөҕэ эрэ тардыhыы, көнө, үөрүнньэҥ майгы, төрөөбүт дойдуга, тулалыыр айылҕаҕа, дьоҥҥо-сэргэҕэ, олоххо муҥура суох таптал, бэриниилээх буолуу, ытыктабыл холобура буолар.
Күндү киһибит дьоһун сааска диэри уһун үйэлээх олохтоноругар олук уурбут эдьиийбитигэр, иккис ийэбитигэр Евдокия Алексеевнаҕа, саҥаспытыгар Раида Ивановнаҕа, балтыбытыгар Анастасия Алексеевнаҕа, күтүөппүтүгэр Валентин Дмитриевичкэ, бырааппытыгар Дмитрий Федоровичка, Мугудай балыыһатын кэлэктиибигэр оҕолорун ааттарыттан барҕа махталбытын тиэрдэбит.
Күндү киһибит олорбут дьоһун олоҕун оҕолоро, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ салгыахтара, кини аатын ааттатыахтара. Кини сырдык мөссүөнэ тыыннаахпыт тухары сүрэхпитигэр мэлдьи баар буолуоҕа…
Оҕолоро, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ.