Балыыһаҕа сыһыаннаан көннөрү “Эверстова” диэтэххэ, билигин даҕаны Чурапчы улууһугар “Ол кимий?” диэччи киһи аймах кэрэ аҥаарыгар аҕыйаҕа чахчы.
Оччотооҕуга кинилэр айылҕаттан анаммыт ытык иэстэрин толорор – оҕолонор күннэрэ тиийэн кэллэҕинэ, “Эверстова дьуһуурустубатыгар түбэстэрбит ханнык”, — диэн таҥараҕа үҥэр буолаллара диэн кэпсииллэр. Тоҕо оннугун, кини кимин туһунан бүгүҥҥү бырааһынньыкка сөп түбэһиннэрэн эһиэхэ кэпсиэхпитин баҕарабыт.
Мария Гаврильевна кылбаарар Кыыс Амма кытыллаах Мырылаҕа төрөөбүтэ. Манна оҕо, эдэр сааһа ааспыта. 1957 сыллаахха Дьокуускайдааҕы фельдшерскэй-акушерскай оскуоланы бүтэрээт, төрөөбүт сиригэр – Чурапчыга үлэлии кэлбитэ. Кынтайбыт быһыылаах, тэтэрбит иэдэстээх, элбэх саҥалаах түргэн туттунуулаах, үөрүнньэҥ кыыс оҕо буола сылдьыбыт кэмнэриттэн хайыы-үйэҕэ 65 сыл ааһа охсубут. Бүгүн Мария Гаврильевна биэс оҕолоох улахан дьиэ кэргэн тапталлаах ийэтэ, элбэх сиэн эбэтэ.
Аан бастаан үлэлии кэлэригэр эдэр акушерка Москубаттан сылдьар нуучча кыыһа Зоя Александровна Стенникова уонна ленинградка Тамара Викторовна Викторова диэн акушер-гинекологтартан элбэххэ үөрэммитэ. Отут сыл устата С.П. Кокоревы, С.Ф. Сунхалыровы, Т.К. Яковлеваны, И.Я. Игнатьеваны, О.И. Максимованы, Д.Д. Заровняеваны уо.д.а. быраастары кытта үлэлээбитэ.
Уопутуран, аны Мария Гаврильевна бэйэтэ идэҕэ уһуйааччынан буолбута: университеты саҥа бүтэрэн кэлбиттэр олоххо үлэлээн барарга сатабыллара тиийбэтэ, уустук үлэ ымпыгын-чымпыгын билбэттэрэ элбэх буолара. Кини аҥардас билиитинэн эрэ буолбакка, ыксаллаах кэмҥэ уолуйбат кытаанах майгытынан, көмөҕө ким-хайа иннинэ кэлэр амарах сүрэҕинэн эдэрдэргэ күн бүгүнүгэр диэри холобур буолар. Ол да иһин ыарыһахтар, үлэһиттэр ортолоругар бу дьикти киһи туһунан номоххо кэриэтэ буолбут, уостан түспэт кэпсээннэр элбэхтэр.
Биирдэ оҕолонор дьахтар хаана баран сүпсүлгэн, куттал бөҕө буолар. Бу түгэҥҥэ кини олоҕун эбии хааны кутуу эрэ быыһыыр кыахтааҕа. Дьуһуурустубалыы сылдьар эмчиттэр ыарыһахха 14 төгүл хаан киллэрээри укуоллуу сатаан баран тымырын булларбатахтар. Онтон ыксаан Мария Гаврильевнаны дьиэтиттэн ыҥырбыттарыгар үгэһинэн сып-сап хомуна охсон тиэтэлинэн балыыһаҕа кэлбитэ уонна биир анньыынан ыарыһах тымырын булларан хаан куталларыгар кыаҕы үөскэппитэ. Манна даҕатан эттэххэ, ыксал буолла да, балыыһаттан чугас да олорорунан, Мария Гаврильевнаҕа көмө көрдүү сүүрэллэрэ. Онуоха үлэлээбитэ 36 сыл устатыгар биирдэ эмит аккаастаабыт түбэлтэтин истиэҥ суоҕа. Оттон акушер-гинеколог суох буоллаҕына балыыһаҕа хоноро да үгүс этэ.
Мария Гаврильевна эккэлии-эйэргии сылдьыбат кытаанах майгылааҕа эрээри, оҕолоноору өлөр-тиллэр икки ардыгар киирбит ийэҕэ сөптөөх уоскутар тыллары булара, санаатын ыһыктан кэбиспэккэ ийэ буолар, оҕо төрөтөр аналы толороругар күүс-көмө буолара. Оҕолонооччулар кини сымнаҕас илиитин, кытаанах мүнүүтэлэргэ уолуйбакка сөптөөх быһаарыыны түргэнник ылынарын, киэҥ билиилээҕин, өр сылларга үлэлээбит уопута өтө көрөр дьоҕурдаабытын астынан кэпсииллэр. Улуус хас биирдии дьахтарын, кини төрөппүттэрин, аймахтарын ааҕа билэр. Дьахтар оҕолоноругар күүтүөххэ сөбүн таайан эрдэттэн бэлэмнэнэрэ. Үлэлээбитин устатыгар түөрт тыһыынчаттан тахса оҕону көтөҕөн күн сирин көрдөрбүтэ. Түөрт тыһыынчаттан тахса күн утуйбата, ол хонугар таһаардахха 11 сыл 2 ыйга тэҥнээх. Дьахтар оҕолонуута барыта санаа хоту чэпчэки буолбата биллэр. Сорох хаана күүскэ баран күҥэһэтэ быстаары, күнэ туллаары, сорох оҕото тумнастаары эрэйи көрөр, итэҕэс да оҕо төрүүрэ ханна барыай?.. Итиннэ барытыгар улуус уопуттаах акушерката Мария Эверстова бастакынан көмөҕө кэлэрэ. Аҥардас бэйэтин хаанын 50 төгүл биэрбитэ, ССРС Бочуоттаах донора.
Биирдэ кини бэйэтэ оҕолоноору балыыһаҕа сыттаҕына баара-суоҕа 1 киилэ ыйааһыннаах оҕо төрөөбүтэ. Төрөппүттэрэ да, үлэһиттэр да санаалара улаханнык түспүтэ – киһи буолбат дьылҕалаах кырачаан кэллэҕэ. Ону көрө сылдьан Мария Гаврильевна оҕону бэйэтигэр ылбыта уонна эмиийин үүтүнэн аһатан киһи оҥорбута. Киһи ис сүрэҕиттэн баҕарыыта, кыһамньыта, дьулуура диэн дьэ оннук эбит.
Субу ааспыт тохсунньуга Мария Гаврильевна Эверстова 91 сааһын туолла. Итинтэн 36 сылын таптыыр идэтигэр анаабыта, үгүс дьиэ кэргэн, ийэ махталын билбитэ. Күн сирин көрбүт кыракый киһи орто дойдуга кэлбит олоҕун аан бастакы дьикти түгэнин айхаллааччы, сылаас ытыһыгар харыстыы түһэрэн ылааччы кэрэ киһиэхэ, Эйиэхэ, барҕа махтал буолуохтун! Өссө төгүл бырааһынньыгынан, ытыктабыллаах Мария Гаврильевна!
Бэлэмнээтэ Сэмэн ЖЕНДРИНСКЭЙ