Бибилэтиэкэни – дьиэҕэ кинигэ уларсар, ааҕар саалаҕа кэлэн олорон эрэ билиини сомсор, үтүөҕэ-үчүгэйгэ, кэрэҕэ, тардыһар, киһи сайдар информация киинин быһыытынан сыаналыыбыт. Бибилэтиэкэ үлэтин дьон үксэ ааҕааччылар даҕаны бибилэтиэкэ ыытар араас тэрээһиннэринэн, ааҕааччыны тардар интэриэһинэй дьаһаллары ыытар үлэһиттэринэн сыаналыыллар. Маассабай үлэ, ааҕааччы ирдэбилин түргэнник, хаачыстыбалаахтык толоруу, информацияны суһаллык тиэрдии — бу барыта ааҕааччыны кытта үлэлиир отдел үлэтин сүрүн хайысхата. Ол да иһин ааҕааччы бибилэтиэкэ үлэтин бу отдел хайдах үлэлиирин кытта сибээстиир. Оттон бибилэтиэкэ таһаарыылаахтык үлэлииригэр, үлэ биир сүрүн хайысхатынан – саҥаттан-саҥа литэрэтиирэтинэн хааччыллыы, нэһилиэнньэ ирдэбилигэр эппиэттиир кинигэни ааҕааччыга кэмигэр тиэрдии, периодическай бэчээккэ: хаһыаттарга, сурунаалларга сурутуу буолар. Бу бибилэтиэкэ киһи хараҕар көстүбэт үлэлээх эйгэтэ – улуус библиотечнай ситимин филиалларын барытын кинигэнэн хааччыйыы отдела – пуонданы кэмпилиэктиир салаата буолар. Кинигэ пуондатын хаачыстыбатыттан нэһилиэнньэ ирдэбилигэр эппиэттиириттэн бибилэтиэкэ үлэтэ быһаччы тутулуктаах. Билигин бу отдел салайааччытынан СӨ култууратын туйгуна Варвара Ивановна Душкина үлэлиир.
Варвара Ивановна Арыылаахха Иван Дмитриевич уонна Александра Семеновна Барашковтар дьиэ кэргэннэригэр бастакы оҕонон төрөөбүтэ. Бииргэ төрөөбүт – бэһиэлэр. Дьиэ кэргэн иһирэх, сылаас эйгэтин туһунан Варвара маннык ахтар: “Ийэлээх аҕабыт барахсаттар биһиги үүнэрбитигэр — сайдарбытыгар, кэрэҕэ-үтүөҕэ, билиигэ тардыһар дьон буола улаатарбытыгар оччотооҕу тыа ыалын таһымынан, төһө кыахтаахтарынан сөптөөх усулуобуйаны тэрийэ, хааччыйа сатыыллара”. Бөһүөлэк оҕолоро бары бииргэ түмсэн оонньууллара. Сайынын бэлисэпиэттээн, лапталаан, “үспүйүөн – милииссийэ” диэн оччотооҕу оҕо барыта сөбүлээн оонньуур оонньууларын оонньоон, кыһынын хайыһардаан, сыыртан салаасканан сырылаан, оҕо саас кыһалҕата суох дьоллоох кэмнэрэ ааспыттара.
Арыылаах аҕыс кылаастаах оскуолатын бүтэрэн баран, Чурапчы орто оскуолатыгар 9-10 кылаастарга, ийэтин тэҥэ күндүтүк саныыр эдьиийигэр Евдокия Дмитриевна Барашковаҕа олорон үөрэммитэ.Оскуоланы бүтэрэн баран Ленинградка тиийэн үөрэнэн, теплогидроизолировщик идэтин баһылаабыта. Онно Балтикатааҕы собуокка быраактыкалана сылдьан, Карелияттан төрүттээх Сергей Душкины көрсөн ыал буолбуттара. Сергей дойдутугар баран икки сыл олорбуттара, бастакы оҕолоро онно төрөөбүтэ. 90-с сылларга дойду үрдүнэн улахан уларыйыы, ыһыллыы-тоҕуллуу , олорор олохпут оҥкула тосту уларыйан, эдэр ыал олоҕор эмиэ уустук кэмнэр үөскээбиттэрэ – үлэ-хамнас да көстүбэт этэ. Ол иһин эдэр ыал сүбэлэһэн баран, Варя дойдутугар – Саха сиригэр, Чурапчыга кэлбиттэрэ.
Варвара култуура управлениетыгар 1993 сыллаахха бухгалтерияҕа кассирынан үлэҕэ киирбитэ. Манна уопуттаах бухгалтердары Евдокия Дмитриевна Соловьеваны уонна Дария Степановна Попованы кытта үлэлээбит сылларын кини олус истиҥник саныыр. 1996 сыллаахха киин бибилэтиэкэҕэ операторынан үлэҕэ киирбитэ. Икки ыйынан үлэһит, кыһамньылаах, билиигэ тардыһыылаах кыыһы бэлиэтии көрөн, дириэктэр Вера Аполлоновна Платонова саамай эппиэтинэстээх отделга – ааҕааччыны кытта үлэлиир отделга бибилэтиэкэринэн көһөрбүтэ. Ол кэмтэн ыла саҕаламмыта – “билии-көрүү муоратын кытта билсиһии”, бибилэтиэкэр идэтин ымпыгын-чымпыгын үөрэтии, олоххо исписэлиис быһыытынан үктэнии. Киэҥ билиилээх, уопуттаах үлэһиттэри – Людмила Прокопьевна Саввинаны, Людмила Петровна Монастыреваны, эдэр бибилэтиэкэрдэр Ангелина Дмитриевна Кузьминаны, Вера Николаевна Егорованы кытта бу отделга үлэтин саҕалаабыта. Кинилэр сүбэлэринэн-амаларынан, көмөлөрүнэн бибилэтиэкэ үлэтин иҥэн-тоҥон билбитэ, биир сүбэнэн айымньылаахтык үлэлээбиттэрэ.
1998-2003сс.. Улан Үдэҕэ Илин Сибиирдээҕи судаарыстыбаннай култуура уонна искусство академиятын кэтэхтэн үөрэнэн бүтэрбитэ. АБИС( Автоматизированные библиотечные информационные системы) диэн саҥа специялизацияҕа бастакы выпуск этилэрэ. Ити сылларга бибилэтиэкэ үлэтэ аныгы кэмҥэ саҥалыы тыыннанан үлэлээһинэ кэм ирдэбилэ буолбута. Бибилэтиэкэ саҥа көмпүүтэрдэнэн, ону үөрэтиини баһылааһын саҕаланан, үөрэммит идэтинэн 2000-2003 сылларга программистаабыта. 2004 сылтан пуонданы кэмпилиэктиир отделга үлэлиир. Бастаан кэлэригэр, уһуннук үлэлээбит уопуттаах үлэһиттэр Матрена Филиппова, Клавдия Макарова, Марфа Дьячковская бааллара, кинилэр саҥа үлэһиккэ ийэлии кэриэтэ сүбэлээн- амалаан, истиҥ сыһыаннарынан элбэххэ үөрэппиттэрэ. Онтон өр сыл устатыгар Саргылана Романовна Седалищева салалтатынан Елизавета Корякина, Варвара Душкина буолан бу отделга үлэлээтилэр.
2023 сыл күһүнүттэн сэбиэдиссэйинэн үлэлиир. Үлэтин туһунан Варвара Ивановна маннык кэпсиир.” Биһиги үлэбит кинигэни кытта үлэ, саҥа кэлбит кинигэлэри улуус бары бибилэтиэкэлэригэр суһаллык тиэрдии, түҥэтии буолар. Кинигэни бибкэллиэктэртэн, “Айар” кинигэ кыһатын кытта дуогабардаһан, өрөспүүбүлүкэтээҕи национальнай бибилэтиэкэтиттэн ылабыт.Кинигэнэн хааччыйыыга биир улахан оруолу бэлэх кинигэлэр ылаллар. Суруйааччылар, суруналыыстар, олохтоох ааптардар уонна биирдиилээн дьон нэһилиэктэрин, тэрилтэлэрин историятын сырдатар, аймах — билэ дьоннорун дьоһун олохторун кэпсиир о.д.а кинигэлэри бэлэхтээн, биһиги бибилэтиэкэлэрбит пуондаларын байыталлар, ааҕааччыларбытыгар сүдү бэлэҕи оҥороллор. Биһиги салаабытыгар көстүбэт үлэ элбэх. Алфавитнай уонна систематическай каталогтарга карточкалары суруйуу, электроннай каталогка киллэрии, хас биирдии саҥа кинигэни инвентарнай кинигэҕэ киллэрии, нүөмэрдээһин, УДК, ББК туруоруута, ааҕыы, суоттааһын, отделларынан араарыы, каталогынан үлэ, аны бары бибилэтиэкэлэр пуондаларыттан араас биричиинэнэн тахсыбыт кинигэлэри аакталааһын — бу үлэ элбэҕин ааһан, уустук, бириинчик, утумнаах үлэни эрэйэр. Сылаалаах даҕаны. Биһиги отделбыт биир сүрүн соругунан – бэчээккэ сурутуу буолар. Кинигэ кэлиитэ, урукку сылларга тэҥнээтээххэ, кыччаата, хаһыакка, сурунаалга сурутуу эмиэ аҕыйах. Бу барыта сыана үрдүү турарыттан уонна саҥа информационнай эйгэ,технология сайдарыттан тутулуктаах. Ол гынан баран кинигэ курдук чиҥ билиини туох да биэрбэт дии саныыбын. Саҥаттан саҥа литэрэтиирэнэн хааччыллыбатаҕына, бибилэтиэкэ дьону тардара уустук.
Үөһээ бэлиэтээн эппитим курдук, дьон кинигэни таһаартарара элбээтэ – ким баҕарар кинигэ да таһаартарар кыахтаах. Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр кинигэ таһаарыытынан дьарыктанар 40-тан тахса тэрилтэ баар. Мин бибилэтиэкэҕэ бэриллэр булгуччулаах эксэмпилээр туһунан ааҕааччыларга билиһиннэриэм этэ. Булгуччулаах эксэмпилээр диэн – өссө Ыраахтааҕылаах Арассыыйа кэмиттэн ыла баар өйдөбүл. 1783 сыллаахха Екатерина II ыйааҕынан олохтоммут. Сэбиэскэй Сойууска 50-сыллартан булгуччулаах эксэмпилээри мунньуу тиһиктээхтик саҕаламмыт. Онтон былаас уларыйарын кытта, Госдума 1994 сыллаахха “Об обязательном экземпляре документов” саҥа сокуону ылыммыта. Өрөспүүбүлүкэ таһаарыыларыгар туһуламмыт сокуону Ил Түмэн 1999 сыллаахха бигэргэппитэ. Национальнай бибилэтиэкэни кытта “Айар”, “Көмүөл”, “Сайдам”, “Дани –Алмас” үчүгэйдик үлэлэһэллэр, манна тахсар кинигэлэр бибилэтиэкэ пуондатыгар хайаан да киирэллэр. Кинигэ таһаарар, таһаартарар дьон бибилэтиэкэҕэ булгуччу 3 эксэмпилээр кинигэни хайаан да аҕалыахтаахтар. Бибилэтиэкэҕэ киирбит кинигэ, докумуон үйэ саас табыгастаах усулуобуйаҕа хараллар, үгүс сыллар кэннилэриттэн ылан ааҕыахха син, эһиги сыралаах үлэҕит кэлэр көлүөнэҕэ хаалар. Онтон дьоҥҥо түҥэппитиҥ сүтүөн, симэлийиэн сөп. Онон бибилэтиэкэҕэ хараллара үйэлээх уонна эрэбил”.
2012 сыллаахха Варвара Ивановна библиотечнай ситим үлэһиттэрин профсойууһун кэмитиэтин бэрэсэдээтэлинэн талыллыбыта. Манна кини уон сыл, бииргэ үлэлиир кэллиэгэлэрин махталларын ылан, таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. Тэрилтэ бырааһынньыктара, бибилэтиэкэрдэр бэйэлэрэ айар үлэһит буолан, куруук олус көхтөөхтүк, көрдөөхтүк, элбэх оонньуулаах, ырыалаах-тойуктаах, ураты истиҥ тыыҥҥа ыытыллаллара, улууска буолар бары тэрээһиннэргэ, субуотунньуктарга, элбэх акцияларга бибилэтиэкэ үлэһиттэрэ мэлдьи биир бастакынан кытталлар. Аны биир идэлээхтэр үбүлүөйдээх саастарын бэлиэтээһиҥҥэ, наҕараадаҕа түһэриигэ о.д.а тэрээһиннэргэ профсойуус бэрэссэдээтэлэ Варвара Ивановна үгүстүк сүүрбүтэ-көппүтэ. Улуустааҕы култуура үлэһиттэрин профсойууһун салайааччытыгар Айталина Михайловна Смирниковаҕа өйөбүлүн иһин улаханнык махтанар.
Варвара Ивановна кэргэнэ Сергей Николаевич – Карелияттан төрүттээх. Тутуунан дьарыктанар. Түөрт кыыстаахтар: Марина, Мила мэдиссиинэ кэллиэһигэр үөрэнэллэр, Римма – юрист, кыра кыыс Злата С.К Макаров аатынан улуустааҕы гимназияҕа 11-с кылааска үөрэнэр. Варвара Ивановна – мааны сиэннэр тапталлаах эбэлэрэ.
Мин бэйэм киин бибилэтиэкэҕэ 40-ча сыл үлэлээбитим. Үлэлээбит сылларбын күндүтүк саныыбын. Варвара Ивановна курдук туһааннаах идэлэрин толору баһылаабыт, бэриниилээх, ирдэбиллээх кыргыттары кытта айымньылаахтык, таһаарыылаахтык үлэлээбиппинэн, киэн туттабын
Түмүкпэр бииргэ үлэлээбит кэллиэгэлэрбин Арассыыйаҕа бибилэтиэкэ күнүнэн эҕэрдэлиибин, түбүктээх, таһаарыылаах үлэлэригэр ситиһиилэри, саҥа санаалары, кыайыылаах бырайыактары, тус олохторугар дьолу-соргуну баҕарабын. Билиигэ-көрүүгэ тардыһар, элбэҕи сэргиир ааҕааччыгыт ахсаана элбии турдун.
Наталья Захарова.