Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр Чурапчы оройуонун колхуостарын күүс өттүнэн хоту оройуоннарга көһөрүү быһымах дьаһала тахсан, caxa норуотугар сүҥкэн охсууну оҥорбута. Күүс өттүнэн көһөрүллүү – киһи тылынан сатаан эппэт алдьархайа, иэдээнэ буоллаҕа. Чурапчы дьоно ыал ыалынан хоту көһөрүллүбүтэ, төрөөбүт алаастан арахсан, туга-ханныга биллибэт уустук дьылҕаламмыта. Ол билигин сүрэхтэн сүппэт-оспот баас буолан күннэтэ ахтыллар.
Чурапчы оройуонугар 1939 сылтан улахан кураан күннэр-дьыллар саҕаламмыттара, аһыҥа ыһан сири-дойду кубарыччы хаппыта. Ардах түспэккэ, күөллэр, көлүкэлэр оҥойо уолбуттара. Саамай улахан сут-кураан 1941 сыллаахха буолбута. Оройуоҥҥа сыыйа киһи-сүөһү аччыктааһына саҕаламмыта.
1942 сыл, атырдьах ыйыгар Чурапчы оройуонун 41 колхуоһун хоту оройуоннарга – Кэбээйигэ, Эдьигээҥҥэ, Булуҥҥа көһөрөр туһунан Обком уурааҕа тахсыбыта.
Хайдах да утарылаһан, ол дьаһалы кыайан тохтоппотторун дьон бары чуолкайдык өйдөөн хомуммутунан барбыттара. Онно аны Бэстээххэ диэри хайдах айанныыр туһунан биир улахан аймалҕан буолбута. Колхуостарга бэрт аҕыйахтыы тэлиэгэ баара, көлө эмиэ тиийбэт этэ. Маныаха Чурапчы оройуонун райсэбиэтин исполкомун бэрэссэдээтэлэ Н.Н. Барашков сатабыллаах толкуйунан судургутук уонна түргэнник тэлиэгэ оҥорорго туруммуттара. Кини дьаһалынан колхуостар аайы уус дьон түмсэн, икки хонук иһигэр уонтан тахсалыы, барыта 550-ча лүһүгүрүүр тэлиэгэни бэлэмнээбиттэрэ. Оҕус тардарыгар анаан түөрт көлүөһэлээҕи, ат тардарыгар анаан икки көлүөһэлээх чэпчэки тэлиэгэлэри оҥорбуттара.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай учуутала Дмитрий Павлович Чечебутов тэрийбит «Көһөрүллүү” мусуойугар Чурапчыбыт оройуонун 41 колхуоһун –саҥа төрөөбүт уу кыһыл оҕотуттан саҕалаан, аарыма кырдьаҕастарга тиийэ хоту Эдьигээн, Кэбээйи, Булуҥ оройуоннарыгар утаарыллыбыт испииһэктэрэ, эрэйи-муҥу, алдьархайы көрсүбүт харах уулаах ахтыылар, кэпсиир-көрдөрөр үгүс ахсааннаах араас матырыйааллар, экспонаттар наарданан көрдөрүүгэ тураллар. Онно биир саамай дьон болҕомтотун тардар экспонат –лүһүгүрүүр тэлиэгэ буолар. Кытаанах нэһилиэгиттэн “Ярославскай” колхуостан хоту Булуҥ оройуонугар сылдьыбыт Иван Данилович Лонгинов 1944 сыллаахха көһөрүллүүттэн тыыннаах эргиллэн кэлбитэ. Кини ол алдьархай 25 сыла ааспытын кэнниттэн, тыаҕа куобахтыы сылдьан, оччолорго дьону кытта оҥорон баран хаалларбыт тэлиэгэтин түбэһэ көрөн, «һык» гына түспүт: «Ээ, билиҥҥэ диэри сытар эбит дуу..»-диэн санаан ылбыт. Тэлиэгэ бүтүн эбит эрээри, иһирик тыа сирэ сымнаан, тимирэ быһыытыйбыт, титирик бөҕө үүммүт.
1992 сыллаахха Чурапчыга Хоту көһөрүллүү 50 сылыгар Көһөрүллүүгэ анаммыт мусуой тэриллэр сураҕын истэн, илдьит ыытар. Оччотооҕу кэмҥэ Дмитрий Павлович сопхуостан таһаҕас таһар массыынаны көрдөһөн, Килэнкигэ тиийэр, Иван Лонгиновы ыйдаран булан, хас да буолан нэһилиэктэн 16 биэрэстэ тэйиччи Дьахтар Уҥуоҕа диэн ааттаах сиргэ тиийэллэр. Күн аҥаарыттан ордук кэм көрдөөн, иһирик ойуур быыһыттан нэһиилэ булаллар. Ол 1942 сыллаахха көһөрүллүүгэ барарга ананан оҥоһуллубут дүлүҥ көлүөһэлээх тэлиэгэни көһөрүллүү кыттыылааҕа, оччолорго 16 саастаах уол, Иван Данилович Лонгинов бэйэтэ оҥорсубут эбит. Уонна тоҕо эрэ бу биир тэлиэгэ хаалан хаалбыт эбит. Бу лүһүгүрүүр тэлиэгэбит мөлтөх уонна эрэйдээх өттө үгүс эбит. Мас көлүөһэлэрэ сүнньүн кытта аалсан, сороҕор киһи ытыырын, сороҕор киһи кыланарын курдук биир кэм кыыбырҕаан олороро. Таһаҕастаах тэлиэгэ ыарахан бөҕө буоллаҕа. Мас маска аалсар күүһүттэн сотору-сотору умайыах айылаах буруолаан тахсара. Оччоҕо көлүөһэтин сүөһү инчэҕэй сааҕынан сотон, иһигэр симэн иһэллэрэ. Аны тиит силиһигэр эбэтэр кыра чөҥөчөккө иҥиннилэр да, хайдан хаалаллара. Оччоҕо аара тиити охторон, быһыта эрбээн, оҥоро охсоот, айаннаабытынан бараллара. Ат-оҕус тиийбэт буолан, ыанар ынахтары кытта көлүйбүттэрэ. Онон бу 81 саастаах лүһүгүрүүр тэлиэгэ оччотооҕу ыарахан кэм ыар ынчыгын, тыыннаах кэмин туоһута буолан Көһөрүллүү мусуойугар хараллан сытар, ыччаттарга, дьоҥҥо-сэргэҕэ, кэлбит ыалдьыттарга оччотооҕу историяны сыпдатар. Дмитрий Павлович этэринэн, “бэйэтин да саҕа көһөҥө көмүскэ атастаһыллыбат” биир сүдү экспонат буолар.
Марфа Чичигинарова.