Дьоруой куораттар иһин кыргыһыыга сахалар кыттыбыттара (Улуу Кыайыы өрөгөйдөөх 80 сылын көрсө)

Ленинград – өрөбөлүүссүйэ биһигэ, сэрии сылларыгар сэбиэскэй норуот кыайтарымтыата суоҕун, кыайыыга эрэллээҕин символа. Ленинград дьоруойдуу оборуонатыгар, бары сэбиэскэй норуоттары кытта бииргэ саха туйгун уолаттара уонна кыргыттара эмиэ кыттыыны ылбыттара.

“Бу суругу үс чаастаах сынньалаҥым бириэмэтигэр, төрөөбүт-үөскээбит Саха сирин санаан суруйабын. Кадровай чаастан фронт инники кирбиитигэр кэлбитим 6 ыйтан орто. Кэдиэхпиттэн ротаҕа хамандыырдыыбын. Биһиги чааспыт Ленин куоратын көмүскүүр. Кыһыл Аармыйа байыастара, хамандыырдара, политическэй үлэһиттэрэ чысхааннаах тымныы тыаллартан, кыһыҥҥы халыҥ хаартан, сааскы, сайыҥҥы силбиктэртэн, уоттаах куйаастан иҥнибккэ кыырыктаах өстөөҕү утары дьаныардаах охсуһууну ыытыллар. Мин саха киһитэ, кинилэр кэккэлэригэр сылдьан, фашистары кыдыйарбынан киэн туттабын”, — диэн суруйбута 1942 сыл балаҕан ыйын 17 күнүгэр Чурапчы чулуу уола, комсомолец, бэйиэт Егор Дмитриевич Догордуров.

Кини ротата Ленин куоратын оборуонатыгар хорсуннук сэриилэһэн истребительнэй рота аатын ылбыта. Егор Дмитриевич ССКП кэккэтигэр ылыллыбыта, киниэхэ лейтенант званиета иҥэриллибитэ. Кыһыл Знамя уордьанынан наҕараадаламмыта. “Фашистскай чиччиктэри, сидьиҥ үөннэри утары Ленин куоратын көмүскэлигэр бэйэм норуотум көҥүлүн уонна дьоллоох олоҕун иһин охсуһар сорук сүктэриллибитинэн уонна ону толорорбунан киэн туттабын” диирэ Егор Догордуров. Кини сырдык аатын кэриэстээн Хатылы нэһилиэгэр Харбала бөһүөлэгэр бүүс-пааматынньык туруоруллубута. Оччотооҕуга Хатылы аҕыс кылаастаах оскуолатын пионерскай дружината кини аатын сүгэрэ. Субуруускай аатынан сопхуос киин отделениета эмиэ кини аатынан этэ.

Дьоруой куорат көмүскэлигэр өлбүт 600 тыһыынча дьоруойдар көмүллүбүт сирдэриттэн – Пискаревскай кылаабыһаттан хомсомуол Ленинградтааҕы обкома Чурапчы пааматынньыгар анаан 1969 сыллаахха ытык буору ыыппыттааҕа.

Одесса

Куорат немецкэй талабырдьыттартан 73 хонук устата, 1941 сыл алтынньы 16 күнүгэр диэри, дьоруойдуу көмүскэммитэ. Өстөөх хас да төгүл баһыйар күүһүн төттөрү охсуталаан кинилэргэ улахан сүтүктэри таһаарбыттара. Итинэн Одессаны көмүскээччилэр сэбиэскэй норуот хотторугаһа суоҕун, кыайыы иһин, ханнык да ыарахаттары аахсыбакка туран, охсуһар улахан тулуурдарын, Ийэ дойдуга бэриниилэрин көрдөрбүттэрэ.

Одесса оборуоната улахан байыаннай-политическай уонна статегическай суолталаммыта.

Манна биһиги сэриилэрбит өстөөх 18 дивизиятын тохтоппуттара, кинилэр тиэхэньикэлэригэр үгүс хоромньуну таһаарбыттара, онон бу оборуона немецтэр аатырбыт чаҕылҕанныы сэриилэрин былааннарын тоҕуу биир чаҕылхай туоһутунан буолбута.

Севастополь

Севастополь тас оборуонатыттан куорат кытыытыгар диэри 16 биэрэстэ сири, немецкэй-румынскай сэриилэр, 250 суукка устата быһа сэриилээн, 1942 сыл от ыйын 1 күнүгэр тиийбиттэрэ.

Өстөөх бөдөҥ күүһүн бэйэтигэр хайа тардан Севастополь героическай оборуоната Аҕа дойду сэриитин устуоруйатын биир чаҕылхай страницатынан буолар. Севастополы көмүскээччилэр эр санаалаах хорсун быһыылара, тулуурдара үйэлэр тухары умнуллуо суоҕа.

1944 сыллаахха ыам ыйын 7 күнүгэр Сапун хайаны 51-с уонна Приморскай аармыйалар устуурмалааһыннара саҕаламмыта. 63-с стрелковай куорпус Кыһыл Знамяны тутааччылара өлбүттэри солбуйа-солбуйа өстөөх уотун ортотунан Сапун хайа үрдүгэр Кыһыл Знамяны аспыттарын устуоруйа умнубат. Ыам ыйын 9 күнүгэр Севастополь босхоломмута.

(Дьоруой куорат Севастополь Сапун хайатыттан аҕалыллыбыт ытык буору «Кыһыл сулус» уордьан кавалера, Калинин аатынан колхуос бэрэссэдээтэлэ Егор Андреевич Попов уурар)

 

Сэмэн ЖЕНДРИНСКЭЙ