“Тимир эллэнэн-эллэнэн — тимир буолар, уол оҕо эриллэн-эриллэн — эр киһи буолар”

Борис Неустроев-Мандар Уус

 Сахаҕа “Уол оҕо биир күн – ат уорҕатыгар, иккис күн – ат өрөҕөтүгэр” диэн олус табатык этиллибит өс хоһооно баар. Эдэркээн Виталик олоҕо эмиэ хара маҥнайгыттан остуол ньуурун курдук көбүс көнө буолбатах этэ.

Анал байыаннай дьайыы саамай хаан тохтуулаах кыргыһыыларыгар сылдьыбыт морской пехота эдэркээн байыаһа, син биир атын оҕолор курдук мэник-тэник оҕо сааһа маҥнай Иван Павлов аатынан Чурапчы орто онтон Семен Андреевич Новгородов аатынан Чурапчы орто оскуолаларыгар ааспыта. Ол кэнниттэн үрүйэ уутунуу уста сытар олохпут сүүрүгүн устун Чурапчытааҕы аграрнай-техническэй кэллиэскэ туттарсан киирэн электрик идэтин баһылаабыта. Ити кэмнэргэ аармыйа сулууспатыгар бэрт кыратык даҕаны сокуону кэспит ыччаттары байыаннай сулууспаҕа ылбаттара.

Онтон анал байыаннай дьайыы саҕаламмыт кэмигэр Виталик уһуну-киэҥи толкуйдуу барбакка бэйэтин баҕа өттүнэн хантыраак баттаһан Украинаҕа барарга сананар. Ийэтэ барахсан төрөппүн уолун туһугар төһө даҕаны сүрэҕэ айманнар, бэрт өрдөөҕүттэн ыра санаа оҥостубут байыаннай буолуон баҕатын уйгуурдумаары, хараҕын быһа симэн туран, ыраах сулууспалыы барарын утарбатаҕа, саха киһитин сиэринэн чуумпутук “этэҥҥэ эрэ сырыт” диэхтээбитэ.

Дьэ итинтэн саҕаламмыта Чурапчы уолун байыаннай, хорсун-хороодуот сырыылара. Хас эмэ ыйдаах уһун, унньуктаах үөрүйэхтэри ааһан, рядовой Виталий Матвеев, Арассыыйа уонна ДНР Дьоруойа Дмитрий Егоров-Сунтаар сулууспалаабыт, номоххо киирбит Чуумпу акыйааннааҕы флот 155-с туспа гвардейскай биригээдэтин устуурмалыыр чааһыгар түбэспитэ. Манна сахалар үһүөлэр этэ: Ньурбаттан, Хаҥаластан уонна Чурапчыттан кини баара. Эдэркээн байыас хара маҥнайгыттан мунан-тэнэн хаалбакка, харса суоҕун киллэрэн араас дуоһунастарга бэйэтин үчүгэй эрэ өттүттэн көрдөрбүтэ.

Инники кирбиигэ хаста эмэтэ киирэн, өлүү айаҕын элбэхтэ өҥөйөн Угледар, Новомихайловка аннынан уоттаах кыргыһыыларга киирэн бэрт эрэйинэн тыыннаах ордон “Эр санаа” уордьанынан, “Уһулуччу көрдөрүүтүн иһин”,  “Бойобуой үтүөлэрин иһин” мэтээллэринэн наҕараадаламмыта.

Оруобуна биир сыл анараа өттүгэр, атаҕар иккис бааһырыытын ылан Ростов-на-Дону байыаннай госпиталыгар ый кэриҥэ эмтэнэн онтон өссө биир ый реабилитацияны ааһан төттөрү сэриилэспит чааһыгар төннүбүтэ. Онно тиийээтин кытары хата кини дьолугар, Благовещенскай куоракка баар Сэбиэскэй Сойуус маршала Константин Рокоссовскай аатынан Жуков уордьаннаах Илин Уһуктааҕы үрдүкү уопсай войскалары хамаандалыыр училищеҕа үөрэххэ барарга этии киирэр. Виталий Александрович биир даҕаны мүнүүтэ толкуйдуу барбакка тута сөбүлэһэн, былырыын сайын ити училище морской пехотатын курсанынан буолбута.

Бу аатырбыт училищены бэйэлэрин кэмнэригэр, анал байыаннай дьайыы кэмигэр үгүс хорсун быһыыны көрдөрбүт РФ Дьоруойдара “”Черная Мамба” устуурмалыыр этэрээтин хамандыыра, гвардия майора Игорь Юргин уонна 252-с мотострелковай полк хамандыыра, гвардия майора Николай Соболев ситиһиилээхтик үөрэнэн бүтэрбиттэрэ.

Гвардия ефрейтора бу күннэргэ, төрөөбүт Чурапчытын улууһугар кэлэн “Бастыҥнар хамсааһыннарын”  кытары бэҕэһээ, үөрэммит Семен Новгородов аатынан Чурапчы орто оскуолатыгар, Иван Павлов аатынан Чурапчы орто оскуолатыгар, Егор Борисов аатынан киин архыып-бибилиотекатыгар сылдьан оскуола үөрэнээччилэрин кытары көрүстэ, онтон бүгүн Дмитрий Коркин аатынан интэринээт-оскуолаҕа уонна Василий Соловьев-Болот Боотур аатынан Хатылы орто оскуолатыгар оҕолору кытары көрсүһэн бэрт интэриэһинэй кэпсэтиилэри тэрийдэ, анал анкеталары толоттордо. Оҕолор бука бары бойобуой дьайыы бэтэрээнэ тугу кэпсиирин олус болҕомтолоохтук олорон иһиттилэр, интэриэһиргиир боппуруостарын биэрэннэр туоһуластылар.

“Байыаннай үөрэххэ туттарсыыны ол анал байыаннай дьайыыга баралларын курдук ылыныа суохтарын наада. Ордук тыа сиригэр олорор дьон саарбахтыырбыт, үгүһү өйдөөбөппүт элбэх. Билигин кэммит оннук буолла, Дойдуга сулууспалааһын, Дойду туһугар туруулаһыы диэн өйдөбүллэр күөрэйдилэр. Армия диэн син биир ханнык баҕарар эр киһиэхэ туһалаах, оттон байыаннай үөрэх эдэр киһиэхэ биэрэр өрүтэ баһаам. Биһиги үөрэхпит чааһын этэр буоллахха олорор, үөрэнэр усулуобуйа олус үчүгэй, бэйэ икки ардыгар сыһыан урукку курдук буолбатах, омугуттан тутулуга суох бука бары доҕор-атас курдук сылдьабыт, үөрэҕин кэмигэр сылга иккитэ уоппуска ылан дойдутугар кэлэн барар, үөрэх кэмигэр хамнастанар, Благовещенск куорат оттон бу турдаҕа дии. Хас биирдии оҕо биһиги училищебытыгар туттарсан киирэрин 90%  гарантиялыыбын”, — диэн Виталий Александрович кэпсиир.

Чурапчы хорсун уола инники олоҕун бүтүннүү байыаннай дьыаланы кытары сибээстиир бигэ санаалаах. Аны үс сылынан этэҥҥэ үөрэҕин бүтэрдэҕинэ Виталий Александрович Матвеев лейтенант званиетын ылан взвод хамандыырынан ананан байыаннай чааска салгыы сулууспалыа турдаҕа. Итини таһынан гвардия ефрейтора быйыл “успуорт маастарын нуорматын толорбут киһи” диэн этиитинэн суруйуубун түмүктүүбүн.

 

Сэмэн ЖЕНДРИНСКЭЙ. Хаартыска Виталий Матвеев тус архыыбыттан уонна сорох хаартыска ааптар бэйэтин түһэриититтэн