Арассыыйаҕа Настаабынньык уонна Уһуйааччы сылын түмүктүүр дьаһалларга сөп түбэһиннэрэн, Чурапчытааҕы “Чуораанчык” уһуйааҥҥа бэлиэ түгэн буолла. Бу уһуйааҥҥа бастакы сэбиэдиссэйинэн үлэлээбит тыыл, үлэ бэтэрээнэ, Хоту көһөрүллүү кыттыылааҕа Мария Тимофеевна Спиридонова аатын иҥэрии уонна киниэхэ анаммыт дуосканы арыйыы үөрүүлээх сиэрэ-туома ыытылынна.
Үөрүүлээх тэрээһиҥҥэ Мария Тимофеевна оҕолоро – педагогика наукатын хандьыдаата, ХИФУ естественнэй наука институтун доцена, РФ норуот үөрэҕириитин туйгуна Любовь Пахомова, Афганистан сэриитин бэтэрээнэ, отставкаҕа сылдьар майор Иван Спиридонов, СӨ үөрэхтээһинин уонна физкултуураҕа, спорка туйгуна Надежда Спиридонова, күтүөттэрэ – РФ уопсай үөрэхтээһинин Бочуоттаах үлэһитэ Николай Пахомов, СӨ үөрэҕириитин уонна физкултуураҕа, спорка туйгуна Григорий Лукин күндү ыалдьытынан буоллулар.
Уһуйааҥҥа киирээт, Мария Тимофеевнаҕа анаммыт мусуойга ыалдьыттаатыбыт. Манна кини дьиэтээҕи туттубут мала-сала бэрт кичэллээхтик сааһыланан ууруллубут, оччотооҕу кэми, дьиэни-уоту санатар иһирэх эйгэ тэриллибит.
Үөрүүлээх тэрээһини уһуйаан иһинэн тэриллибит “Тэтим” вокальнай ансаамбыл “Туругура тур, Чурапчыбыт!” ырыанан арыйда. “Чуораанчык” уһуйаан сэбиэдиссэйэ Августина Захарова уһуйаан аһыллыаҕыттан сайдан кэлбит историятын, Мария Тимофеевна үлэлээбит кэмнэригэр оҕону иитиигэ-сайыннарыыга туох өрүттээх үлэни-хамнаһы тэрийбитин сиһилии сырдатта. Бу уһуйааҥҥа кини аатын иҥэриигэ үлэлэспит, оччолорго улуус Сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбит Афанасий Захаровка уонна улуус дьокутааттарыгар дириҥ махталын тиэртэ.
Мария Тимофеевна үрүлүйэ үлэлээн ааспыт кэмнэрин билиһиннэрдэххэ, интэринээт-оскуола томторугар 1964с. балаҕан ыйын 1 күнүгэр аһыллыбыт дьыссаакка бастакы сэбиэдиссэйинэн ананан таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. Уһуйаан атаҕар турарыгар, матырыйаалынай-техническэй базата тупсарыгар үгүс кыһамньытын ууран, киэҥ далааһыннаах үлэни-хамнаһы тэрийбитэ. Ол курдук, 8 кылаастаах интэринээт-оскуола эргэ куорпуһун аҥаарын анатан, өрөмүөннэтэн, кырачааннар үүнэллэригэр-сайдалларыгар, иһирэх эйгэҕэ иитиллэллэригэр толору усулуобуйаны тэрийбитэ. Кини тэрилтэтин эрэ түбүгүнэн муҥурдаммакка, уопсастыбаннай бары үлэлэргэ көхтөөхтүк кыттара. Чурапчы райсэбиэтин исполкомун дьокутаатынан, интэринээт-оскуола томторугар дьахтар кэмитиэтин бэрэссэдээтэлинэн, түөлбэ начаалынньыгынан ананан, далааһыннаах үлэни-хамнаһы тэрийсибитэ. Итини тэҥэ Новгородовтааҕы учаастак быыбардыыр хамыыһыйатын чилиэнинэн, икки болдьоххо Чурапчы олохтоох Сэбиэтин дьокутаатынан, Чурапчы улууһун дьахтар Сэбиэтин чилиэнинэн таһаарыылаахтык үлэлээбитэ.
Салгыы Мария Тимофеевнаҕа аналлаах дуосканы аһыы үөрүүлээх түгэнэ буолла. Манна кини оҕолоро ийэлэрин туһунан иһирэх ахтыыны оҥордулар. Кыыһа Любовь Тимофеевна: “Биһиги бииргэ төрөөбүт – сэттиэбит. Ийэбит биһигини үлэлииргэ үөрэппитэ. Уол-кыыс үлэтэ диэн араарбакка, барытыгар тэҥҥэ илдьэ сылдьара. Онон ханнык да үлэттэн толлон турбат буола улааппыппыт. Дьыссаакка үлэлиир кэмнэригэр үлэтигэр илдьэ тиийэн, утуйар таҥастары салгылатарбыт, муус-мас киллэрэрбит, маҕаһыынтан ас-таҥас салааскаҕа тиэйэн аҕаларбыт.
Ийэбит өссө биир улахан баҕа санаата – биһиги үөрэхтээх үлэһит дьон буолуубут. Дьиэбит иһэ толору кинигэ буолара, үгүс сурунаалы, хаһыаты сурутара. Кини сырдык ыра санаата туолан, бары үөрэхтэнэн, үлэһит буолан, өрөспүүбүлүкэбит туһугар үлэ араас хайысхаларыгар ситиһиилээхтик үлэлии-хамсыы сылдьабыт. Билигин ону сиэннэрэ салгыыллар.
Кини туһааннаах үлэтинэн эрэ муҥурдаммат этэ, түөлбэтэ сайдарын туһугар ис сүрэҕиттэн кыһаллара, ол туһугар үгүс үлэни-хамнаһы тэрийсибитэ. Куоракка көһөн киирэн да баран, олоххо көҕүн ыһыктыбатаҕа. Бэтэрээннэр хордарыгар сылдьара, “Автодорожнай” уокурук бэтэрээннэрин Сэбиэтин чилиэнэ этэ. Ийэбит аатын үйэтиппиккит иһин, Августина Александровнаҕа, уһуйаан кэлэктиибигэр, улуус дьаһалтатыгар, дьокутааттар Сэбиэттэригэр, үөрэх салалтатыгар барҕа махталбытын тиэрдэбит”, – диэн истиҥ махтал тылларын анаата.
Кэрэ бэлиэ тэрээһиҥҥэ Чурапчы нэһилиэгин баһылыга Владимир Сивцев, улуустааҕы үөрэх салалтатын начаалынньыга Юрий Посельскай, этнография уонна кыраайы үөрэтэр мусуой дириэктэрэ Афанасий Захаров, педагогическай мусуой үлэһитэ Екатерина Егорова уонна уһуйааҥҥа Мария Тимофеевнаны кытта бииргэ үлэлии сылдьыбыт бэтэрээн үлэһиттэр кытыннылар, истиҥ эҕэрдэлэрин эттилэр, оччолорго үлэлээн ааспыт кэмнэрин иһирэхтик ахтан-санаан аастылар. Нэһилиэк баһылыга Владимир Сивцев эҕэрдэлээн туран, олох сайдыытын тэтиминэн, уһуйаан саҥа таас эбийиэгэ тутуллара хайаан да наадатын бэлиэтээтэ уонна тутуллуохтаах миэстэтэ быһаарыллыбытын эппитигэр, үлэһиттэр ону үөрэ-долгуйа ылыннылар.
Ырыа, үҥкүү аргыстаах “Чуораанчык” уһуйаан кырачаан иитиллээччилэрэ мустубут ыалдьыттарга эҕэрдэ нүөмэрдэрин бэлэхтээтилэр. Мария Тимофеевна оҕолоро уһуйаан кэлэктиибигэр биллиилээх худуоһунньук Андрей Чикачев хартыынатын, оттон туһааннаах салайааччыларга, бэтэрээн үлэһиттэргэ махталларын бэлиэтин – сэмэй бэлэхтэрин туттардылар.
Бу күн “Чуораанчык” уһуйаан мэлдьи оҕо саҥатынан чугдаара туолан, үүнүү-сайдыы үрдүктэн үрдүк үктэллэрин дабайан, үүнэр ыччаты иитиигэ-сайыннарыыга мэлдьи инники күөҥҥэ сырыттын диэн алгыстаах тыл үтүөтэ ананна.
Анна Захарова.