Саха былыр-былыргыттан өбүгэлэрбит үтүө үгэстэрин, сиэрин- туомун , төрүт ииһин, уһанар дьарыгын көлүөнэттэн көлүөнэҕэ иҥэрэн кэлбит ураты омук буолабыт. Кыл-сиэл оҥоһуктары оҥоруу ньымата билигин улуус-улуус аайы киэҥник тарҕанан, элбэх дьон сөбүлээн дьарыктанар. Ол курдук аныгы үйэҕэ кыл-сиэл оҥоһуктар кэрэ көстүүлэрин сүтэрэ иликтэр, көрбүт эрэ киһини умсугутар ураты тыыннаахтар. Чурапчы нэһилиэгин “Утум” дьиэтигэр “Сиэл тойуга” диэн биир дьарыктаахтар түмсүүлэрэ таһаарыылаахтык үлэлиир. Ол туһунан бу түмсүү салайааччыта, Чурапчы улууһун норуотун маастара, Саха сирин уус-уран оҥоһуктарыгар норуот маастара Варвара Гаврильевна Бурнашева сэһэнин билсиэҕиҥ: “Кылтан — сиэлтэн оҥоһуктарга куруһуогу аан бастаан Арчы дьиэтигэр Гея Михайловна Слепцова салайан саҕалаабыта.Онно бастаан сэлээппэлэри баайбыттара. Оттон Чурапчы нэһилиэгин норуотун маастара Клавдия Ефимовна Прокопьева салайан сөрүө өрүүтүн саҕалаабыппыт, кылынан-сиэлинэн араас оҥоһуктары оҥорбуппут.
Мин кылынан-сиэлинэн баайыыга аан бастаан “Арчы” үөрэтэр кииҥҥэ Наталья Афанасьевна Лугиноваҕа үөрэммитим. Ол билиибин, сатабылбын Арчыга сылдьан, дьарыктанан, өссө чиҥэтэн, билигин бэйэм “Сиэл тойуга” куруһуогу салайабын. Онон миигин бу умсулҕаннаах өбүгэбит үтүө дьарыгар уһуйбут дьоммор махталым улахан. “Утум” дьиэтэ үлэҕэ киириэҕиттэн туспа хос ананан, үлэ күнүгэр, сарсыардаттан киэһээҥэ диэри ситии хатабыт, өрөбүт, дьарыктанабыт. Үлэтэ элбэх: ыллыҥ да, хаппаккын, бастаан тыытаҕын, наардыыгын, онтон дьэ хатаҕын. Биһиги ситиибитин барытын илиибитинэн хатабыт. Тулуур, дьулуур наада, дьиҥинэн сүрдээх сылаалаах. Кылаабынайа, матырыйаал баар буоллаҕына үлэ тахсар буоллаҕа. Матырыйаалбытын сылгыһыттартан атыылаһан ылабыт. Ол курдук, сэлээппэҕэ – кутурук, сөрүөҕэ – сиэл наада. Билигин кылынан -сиэлинэн дьарыктанар киһи элбэх буолан, матырыйаал да көстөрө ыарахан буолан турар. Баҕалаах элбэх киһи кэлэн, сөбүлээн дьарыктанар, ордук эдэрдэр дьарыктанар буолбуттарын көрөн үөрэбит – өбүгэлэрбит былыргыттан тутан кэлбит дьарыктара сүтэн хаалбат аналлааҕар киһи эрэнэр. Элбэх быыстапкаларга кыттабыт: улууспут иһигэр ыытыллар бары тэрээһиннэргэ көхтөөхтүк кыттабыт, өрөспүүбүлүкэтээҕи норуот маастардарын күннэригэр, улахан таһымнаах быыстапкаларга, Өймөкөөҥҥө Олоҥхо ыһыаҕар кыттан ситиһиилэннибит. Быйыл күһүн Санкт-Петербурга норуоттар икки ардыларынааҕы фестивалга кыттар путевканы тутан, онно баран Гран- при дипломнаах кэллибит. Быйыл Дьоруой сылгыһыт Роман Константинов Социалистическай Үлэ Геройа үрдүк ааты ылбыта 75 сыла. Кини тутта сылдьыбыт сөрүөтүн сөргүтэн өрөн, бу фестивалга кытынныбыт. Манна куруһуок чилиэннэрэ бары үлэлээтибит уонна улахан үлэбит ситиһиилэммититтэн олус астынабыт.
Биһиги куруһуокпутугар Чурапчыга олохсуйбут кийииттэр, оҕолоругар кыстыы, сиэннэрин көрө атын улуустартан – Үөһээ Бүлүүттэн, Уус Алдантан, Горнайтан, Өлүөхүмэттэн кэлбит эбэлэр сөбүлээн сылдьаллар. 83 саастаах ытык кырдьаҕас Мария Васильевна Колтовская кэлэн сүбэ- ама ылан, билигин дьиэтигэр былыргылыы ньыманан ситии хатан, сөрүөҕэ ылсыһан эрэр. Дьэ, ити курдук, кыл-сиэл оҥоһук киһини тардар, умсугутар, киһи доруобуйатыгар туһалаах, эмтиир даҕаны”.
Татьяна Пудова – Чурапчы нэһилиэгин норуотун маастара: “Мин бастаан “Айылгыга” ситии хатарга маастар кылааска сылдьыбытым. Онно Любовь Лукинична Дьяконова: “Арчыга” куруһуок үлэлиир диэн кэпсээбитэ. Онтон ыла, Арчы дьиэтигэр кэлэн, бу дьиэттэн тахсыбатаҕым 8 сыл буолла. Бу эрэ куруһуокка ис-испиттэн тартаран сылдьабын, саҕалаатаргын эрэ, үлэҥ түмүгүн көрүөххүн баҕараҕын. Кылынан да, сиэлинэн да элбэх оҥоһуктары: сэлээппэлэри, дэйбиирдэри оҥордум. Маастарбар Варвара Гаврильевнаҕа махталым улахан”.
Елизавета Коркина – Чурапчы нэһилиэгин норуотун маастара: ” Мин оҕо эрдэхпинэ, эбэм ньирэйдэргэ, ынахтарга быа хатара, онно тыытыһар, киллэрсэр этим. Онно аан бастаан сиэл диэни биллэҕим дии. Эбэм көнтөс эҥин оҥорор этэ, бу санаатахха, улаханы оҥорор эбит. Онно көмөлөһөр этим. Манна биир дойдулааҕым Галина Даниловна Макарова Арчыга үлэлиирэ. Кини бастаан сиэлинэн өрөргө үөрэппитэ, онтон ыла сиэлинэн-кылынан оҥоһуктары сэҥээрэр буолбутум, дьарыктанан барбытым. Манна Клавдия Ефимовна уонна Варвара Гаврильевна сөрүөнү өрөргө үөрэттилэр. Элбэх быыстапкаларга кытынныбыт”.
Матрена Стручкова: “Мин быйыл Уус Алдантан сиэн көрө, Чурапчыга кэлбитим. Бэйэм учуутал идэлээхпин. “Утум” дьиэтигэр аймаҕым аҕалбыта. Бу хоско киирбитим – элбэх баҕайы киһи баара, муус маҥан сиэлинэн хатыы буола турар эбит.Онно киирэн бастакыбын ситии хаппытым. Дьиҥинэн, сиэлинэн, кылынан хаһан да дьарыктамматаҕым Ол курдук, бу хос эйгэтэ тута мин куппун туппута. Манна сылдьан дьарыктанан бардым. Бастакы үлэбин –түбэтиэйкэни өрбүтүм.”
Чурапчыбыт уран тарбахтаах иистэнньэҥнэригэр, кинилэр талба талааннарын сөҕөн-махтайан туран, өссө да айар үлэлэригэр ситиһиини баҕарабыт.
Наталья Захарова.