“Кырачаан күлүүтэ
Киэргэппит кыһата.
Оҕоҕо тапталбыт
Оһуордаах биһигэ,
Күн уотун иҥэрэн
Күөгэйэ хамсаатын.
Чуораанчык, чуораанчык
Чугдаардын чугастык…”
Хоһооҥҥо да этиллэринии, “Чуораанчык” уһуйаан тэриллэр дьылҕата өрө таһаарыылаах 60-с сылларга быһаарыллыбыта. Ол кэмҥэ Үллэр дэриэбинэтиттэн саҕаламмыт томтор дьоно, оҕото-уруута үксээн дьааһыла дьиэни тэрийии туһунан боппуруос күүскэ турбута, онуоха бу уһуйааҥҥа бастакы сэбиэдиссэйинэн Хоту көһөрүллүү кыттыылааҕа, сэттэ оҕо амарах ийэтэ Мария Тимофеева Спиридонова анаммыта. Ити кэмтэн ыла номнуо 60 сыл ааһа оҕуста.
Мария Тимофеевна үрүлүйэ үлэлээн ааспыт кэмнэрин билиһиннэрдэххэ, “Саҥа дэриэбинэ” томторугар 1964 сыллаахха балаҕан ыйын 1 күнүгэр аһыллыбыт дьыссаакка бастакы сэбиэдиссэйинэн ананан таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. Уһуйаан атаҕар турарыгар, матырыйаалынай-техническэй базата тупсарыгар үгүс кыһамньытын ууран, киэҥ далааһыннаах үлэни-хамнаһы тэрийбитэ. Ол курдук, 8 кылаастаах интэринээт-оскуола эргэ куорпуһун аҥаарын анатан, өрөмүөннэтэн, кырачааннар үүнэллэригэр-сайдалларыгар, иһирэх эйгэҕэ иитиллэллэригэр толору усулуобуйаны тэрийбитэ. Кини тэрилтэтин эрэ түбүгүнэн муҥурдаммакка, уопсастыбаннай бары үлэлэргэ көхтөөхтүк кыттара. Чурапчы райсэбиэтин исполкомун дьокутаатынан, интэринээт-оскуола томторугар дьахтар кэмитиэтин бэрэссэдээтэлинэн, түөлбэ начаалынньыгынан ананан, далааһыннаах үлэни-хамнаһы тэрийсибитэ. Итини тэҥэ Новгородовтааҕы учаастак быыбардыыр хамыыһыйатын чилиэнинэн, икки болдьоххо Чурапчы олохтоох Сэбиэтин дьокутаатынан, Чурапчы улууһун дьахтар Сэбиэтин чилиэнинэн таһаарыылаахтык үлэлээбитэ.
1993 сыллаахха, уһуйаан дьолугар оччотооҕуга алын сүһүөх кылаас учууталынан үлэлии сылдьар, нууччалыы эрэ эппит-тыыммыт, үлэҕэ бүгүрү, өрүү саҥаны-сонуну көрдүүр эдэр кыыһы сэбиэдиссэйинэн анаабыттара.
Күн бүгүҥҥээҥи диэри “Чуораанчык” уһуйаан өрөспүүбүлүкэҕэ эрэ буолбакка, дохсун аатын Арассыыйаҕа тиийэ ааттаныытыгар сүҥкэн өҥөлөөх Августина Александровна Захарова 33 сылын үлэлиир итиэннэ быйыл 60 сааһын томточчу туолла.
Улууска тарбахха баттанар уһуйаан билигин 5 бөлөҕүнэн барыта холбоон 116 оҕону хабан ситиһиилээхтик, айымньылаахтык үлэлии турар.
Кэрэ бэлиэ тэрээһиҥҥэ “Чурапчы улууһа” МО баһылыга Степан Саргыдаев, Чурапчы улууһун дьокутааттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Яков Оконешников,
“Чурапчы нэһилиэгэ” тыа сирин түөлбэтин баһылыга Владимир Сивцев, “Алаҕар нэһилиэгэ” тыа сирин түөлбэтин баһылыга Иван Оконешников,
Чурапчы улууһун үөрэҕин управлениетын сүрүннүүр исписэлииһэ Маргарита Оконешникова, үлэ бэтэрээнэ Мария Чичигинарова, үөрэх управлениетын психолого-педагогическай салаа начаалынньыга Антонина Капрынова, “Кыталык” уһуйаан сэбиэдиссэйэ Варвара Пудова, Мария Тимофеевна кыргыттара педагогика наукатын хандьыдаата, ХИФУ естественнэй наука институтун доцена, РФ норуот үөрэҕириитин туйгуна Любовь Пахомова, СӨ үөрэхтээһинин уонна физкултуураҕа, успуорка туйгуна Надежда Спиридонова күндү ыалдьытынан буоллулар.
Үөрүүлээх тэрээһини “Чуораанчык” уһуйаан оҕолорун хора (салайааччы Александра Кузьмина) Елена Чепалова тылларыгар, Ньургуйаана Петрова матыыбыгар “Чуораанчык” ырыанан арыйдылар.
“Чуораанчык” уһуйаан сэбиэдиссэйэ Августина Захарова уһуйаан аһыллыаҕыттан сайдан кэлбит устуоруйатын, Мария Тимофеевна үлэлээбит кэмнэриттэн саҕалаан билигин оҕону иитиигэ-сайыннарыыга туох өрүттээх үлэ-хамнас тэриллэрин туһунан сиһилии сырдатта. Бу уһуйаан тутуллуутугар оччотооҕуга сүҥкэн кылааттарын киллэрбит меценат Александр Федотовка, Чурапчы нэһилиэгин баһылыгынан үлэлээбит Иван Оконешниковка итиэннэ үлэтин нэһилиэк баһылыгын солбуйааччынан саҕалаан билигин улуус баһылыгынан үлэлии-хамсыы сылдьар Степан Саргыдаевка дириҥ махталын тиэртэ.
Мария Спиридонова кыыһа Любовь Тимофеевна: “Биһиги бииргэ төрөөбүт – сэттиэбит. Ийэбит биһигини үлэлииргэ үөрэппитэ. Уол-кыыс үлэтэ диэн араарбакка, барытыгар тэҥҥэ илдьэ сылдьара. Онон ханнык да үлэттэн толлон турбат буола улааппыппыт. Дьыссаакка үлэлиир кэмнэригэр үлэтигэр илдьэ тиийэн, утуйар таҥастары салгылатарбыт, муус-мас киллэрэрбит, маҕаһыынтан ас-таҥас салааскаҕа тиэйэн аҕаларбыт.
Ийэбит өссө биир улахан баҕа санаата – биһиги үөрэхтээх үлэһит дьон буолуубут. Дьиэбит иһэ толору кинигэ буолара, үгүс сурунаалы, хаһыаты сурутара. Кини сырдык ыра санаата туолан, бары үөрэхтэнэн, үлэһит буолан, өрөспүүбүлүкэбит туһугар үлэ араас хайысхаларыгар ситиһиилээхтик үлэлии-хамсыы сылдьабыт. Билигин ону сиэннэрэ салгыыллар.
Кини туһааннаах үлэтинэн эрэ муҥурдаммат этэ, түөлбэтэ сайдарын туһугар ис сүрэҕиттэн кыһаллара, ол туһугар үгүс үлэни-хамнаһы тэрийсибитэ. Куоракка көһөн киирэн да баран, олоххо көҕүн ыһыктыбатаҕа. Бэтэрээннэр хордарыгар сылдьара, “Автодорожнай” уокурук бэтэрээннэрин Сэбиэтин чилиэнэ этэ. Ийэбит аатын үйэтиппиккит иһин, Августина Александровнаҕа, уһуйаан кэлэктиибигэр, улуус дьаһалтатыгар, дьокутааттар Сэбиэттэригэр, үөрэх салалтатыгар барҕа махталбытын тиэрдэбит”, – диэн истиҥ махтал тылларын анаата.
Тыа сирин түөлбэтин баһылыга Владимир Сивцев эҕэрдэлээн туран, олох сайдыытын тэтиминэн, уһуйаан саҥа таас эбийиэгэ тутуллара хайаан да наадатын бэлиэтээтэ уонна тутуллуохтаах миэстэтэ быһаарыллыбытын эппитигэр, үлэһиттэр ону үөрэ-долгуйа ылыннылар.
Ырыа, үҥкүү аргыстаах “Чуораанчык” уһуйаан кырачаан иитиллээччилэрэ мустубут ыалдьыттарга эҕэрдэ нүөмэрдэрин бэлэхтээтилэр.
Бу күн “Чуораанчык” уһуйаан мэлдьи оҕо саҥатынан чугдаара туолан, үүнүү-сайдыы үрдүктэн үрдүк үктэллэрин дабайан, үүнэр ыччаты иитиигэ-сайыннарыыга мэлдьи инники күөҥҥэ сырыттын диэн алгыстаах тыл үтүөтэ ананна.
Сэмэн ЖЕНДРИНСКЭЙ. Ааптар хаартыскаҕа түһэриитэ