Чурапчыга, Ленинград куораты блокадаттан толору босхолооһун кутурҕаннаах күнүн бэлиэтээтилэр

Ленинград куораты 1941сылтан балаҕан ыйын 8 күнүттэн 1944 сыл тохсунньу ый 27 күнүгэр диэри 872 күнү быһа хаайан сытыарбыттара, литэрэтиирэҕэ төгүрүтэн 900 күнүнэн ааҕыллар. Ладога күөлүнэн «Дорога Жизни» суолунан дьон күрээн истэхтэринэ, өстөөхтөр буомбанан ытыалаан киһи бөҕөтүн өлөрбүттэрэ, үксүгэр оҕолор тыыннара быстара. Блокада бириэмэтигэр тыйаатырдар, фабрикалар онтон даҕаны атын тэрилтэлэр тохтообокко үлэлии турбуттара.

1941 с. бэс ыйын 22 күнүгэр фашист Германията саба түспүтүн кэннэ устудьуон уолаттары аармыйаҕа ыҥырбыттара, сорохтор бэйэлэрин баҕа өттүлэринэн норуот сэриитигэр барбыттара. Кыргыттар уонна саастарын ситэ илик уолаттар, бэс ыйын 30 күнүттэн оборуонаны бөҕөргөтүүнү тутууга ыҥырыллыбыттара – тааҥкаттан көмүскэнэр хаспаҕы, суолу-ииһи хаспыттара, ДЗОТ-тары туппуттара.

Сарсыарда 6 чаастан түүн хойукка диэри ытыалааһыны, буомбалааһыны аахсыбакка үлэлииллэрэ.

Устудьуоннар бары олохтоох ПВО (МПВО) бөлөҕүн байыастара этилэр, кырыыһаҕа дьуһуурустубалыыллара, санитарнай этэрээт кыргыттара госпиталларга үлэлииллэрэ, миэдиктэргэ көмөлөһөллөрө, бааһырбыт саллааттарга хааннарын туттараллара. От ыйыттан астарын-үөллэрин карточканан ылар буолбуттара, блокада бастакы кыһыныгар сууккатааҕы нуорма килиэп 125 грамм буолбута. Оттон ууну хаары уулларан ылаллара.

1941 с. үөрэх ытыалааһын, буомбалааһын аннынан, оттуллубат, тымныы дьиэҕэ барбыта. Саха сириттэн, аччыктаан-хоргуйан 17 саастаах устудьуоннар – Миша Бурнашев, Миша Климонтов, Гоша Чусовской, Таня Монастырева өлбүттэрэ. 1941-42 сс. Ленинград блокадатын ыарахан күннэрин туораабыт – тыыннаах хаалбыт 8 кыыс «Олох суолунан» эвакуацияламмыттара. Айаннарыгар араас моһоллору, кыһалҕаны көрсөн, дойдуларыгар, дьиэлэригэр-уоттарыгар, төрөөбүт өрөспүүбүлүкэлэригэр 1942 сыл сайыныгар кэлбиттэрэ.

Ыспыраапка:

1943 сыл тохсунньу 18 күнүгэр сарсыарда 9:30 чааска «Искра» эпэрээссийэ чэрчитинэн Шлиссельбург куорат анныгар 1№-дээх Рабочай бөһүөлэк таһыгар Ленинградскай фронт 123-с стрелковай биригээдэтэ Волховскай фронт 372-с дивизиятын чаастарын кытта холбоһоллор. Ити күн Шлиссельбург куорат уонна Ладлога күөл соҕуруу эҥэрэ өстөөх төгүрүктээһиниттэн босхолонор. Түүн оройун диэки блокада түмүктэммитин туһунан иһитиннэрии ыытыллар. Үөрүүлээх сонуну олохтоохтор куорат уулуссаларыгар тахсан бэлиэтииллэр. Тохсунньу 19 күнэ үүнэр сарсыардатын Ленинград былааҕынан киэргэнэн көрсөр. Блокада бүтэһиктээхтик биир сылынан – 1944 сыл тохсунньу 27 күнүгэр түмүктэнэр.

Бүгүн, тохсунньу 27 күнүгэр судаарыстыбабыт уонна 1941-1945 сыллардааҕы Аҕа дойду Улуу сэриитин устуоруйатыгар биир бэлиэ күн бэлиэтэнэр. Чурапчы нэһилиэгин “Бырааба” томторугар, биллибэт саллаат мемориалыгар, өйдөбүнньүк сибэкки дьөрбөтүн ууруу буолла.

“Ленинграды ньиэмэс-фашист талабырдьыттарын төгүрүктээһиннэриттэн толору босхолооһун – бу кутурҕаннаах бэлиэ күн. Блокада 872 күн барбыта уонна 3 мөлүйүөн кэриҥэ киһилээх куоракка сэрии бүтэригэр 500 тыһыынчаттан тахса эрэ киһи хаалбыта. Бүгүн сэрии сылларыгар балтараа мөлүйүөн Ленинград олохтооҕо өлбүтүн туһунан этэллэр. Бу күн, Саха сириттэн аҥардас Ленинграды босхолооһуҥҥа 2600 кэриҥэ хорсун буойуттарбытын, Чурапчыбыт улууһуттан сэриилэспит 33 биир дойдулаахтарбытын ахтан-санаан ааһыахтаахпыт. Бу күн Лениград блокадатыгар кыттыбыт Анастасия Старостина, Мария Зхаарова, Пелагея Борисова, Афанасий Попов-I ааттарын хайаан даҕаны ааттыахтаахпыт. Биһиги ытык иэспит – дьиҥнээх историяны уонна бу хомолтолоох түгэн туһунан өйдөбүнньүгү илдьэ сылдьыы уонна бу туһунан эдэр көлүөнэҕэ тириэрдии”, — Өндөрүүскэ Саабына аатынан Чурапчы кыраайы үөрэтэр уонна этнография мусуойун дириэктэрэ Афанасий Захаров  бэлиэтээтэ.

Дьаһалга улуус баһылыгын социальнай боппуруостарга солбуйааччы Мария Кронникова,

улуус мунньаҕын дьокутаата Дмитрий Попов,

улуус Бочуоттаах олохтооҕо Семен Никитин,

Иван Павлов аатынан “Албан аат” мусуойун дириэктэрэ Михаил Дьячковскай, улуус бэтэрээннэрин Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Матрена Матвеева,

ыччат түмсүүтүн аатыттан, анал байыаннай дьайыы кыттыылааҕа, үнүстүүт иккис кууруһун устудьуона Тихон Тимофеев кыттыыны ыллылар.

Сэмэн Жендринскэй. Ааптар хаартыскаҕа түһэриитэ