Олунньу 7-9 күннэригэр Чурапчы нэһилиэгэр Саха сирин биир саамай кэтэһиилээхмас тардыһыытыгар хамаанданан уонна биирдиилээн сочуот иһин номоххо киирбит милииссийэ майора, буулаҕа бухатыыр, Саха сиригэр бастакытын ыытыллыбыт ыспартакыйаада муҥутуур кыайыылааҕа Гавриил Романович Десяткин-Күүстээх Дэһээккин күрэҕэ 17 сыл буолан баран хат Чурапчы улууһугар тэриллиэҕэ.
Бу чөмпүйэнээт сылын аайы аччаабыта 300-кэ күүстээх мадьынылары түмэ тардар. Быйылгы сыллаах күрэхтэһии эппиэтинэһэ сүрдээх улахан ол курдук аны сайын сахалар Олимпиадабыт – XII-с “Манчаары” Оонньуулара ыаллыы сытар Тааттабыт улууһугар ыытыллара былаананар. Инньэ гынан хас биирдии киирсии, кыайыы мадьыныны бэйэтин тус сыалыгар сирдиэҕэ.
Күрэхтэһии Бүтүн Арассыыйатааҕы мас тардыһыы бэдэрээссийэтин Быраабылатынан “А” уонна “Б” бөлөҕүнэн ыытыллыаҕа, иккитэ хотторбут ыспарсымыан тутатына туораан иһиэҕэ.
Күн-бэҕэһээ “Чурапчы улууһа” МО баһылыга Степан Анатольевич Саргыдаев улууспут ыспарсымыаннарын, тириэньэрдэрин кытары улахан сүбэ мунньаҕы тэрийдэ. Оройуоҥҥа мас тардыһыытын бэдэрээссийэтин бэрэссэдээтэлэ, Семен Новгородов аатынан Чурапчы орто оскуолатын дириэктэрэ Михаил Спиридонович Игнатьев иннигэр кытаанах сыал-сорук туруорулунна.
Улуустан сүүмэрдэнэн кэлбит хамаандалар биир ыйааһыҥҥа икки киһини киллэрэр бырааптаахтар инньэ гынан хас биирдии киирсии тыҥааһыннаах буолара күүтүллэр. Эр дьон 9 көрүҥ ыйааһыҥҥа, дьахталлар 7 итиэннэ успуорт бэтэрээннэрэ 4 ыйааһыҥҥа күүстээҕи быһаарсыахтара.
Онон улууспут олохтоохторун улахан, интэриэһинэй күрэхтэһии күүтэр. Хас биирдии ыспарсымыан миэстэтигэр туран хаалбат, үүнэн-сайдан, эбиллэн иһэр. Сорохтору саас ылар оттон кэннилэриттэн саппай уопсан күүстээх-уохтаах ыччаттар тахсан, үөскээн иһэллэр.
ЫСПЫРААПКА
Гавриил Романович Десяткин 1904 сыллаахха муус устар 7 күнүгэр Мэҥэ Хаҥалас оройуонун Доллу нэһилиэгэр бааһынай дьиэ кэргэнигэр төрөөбүтэ. Олохтоох оскуолаҕа 5 кылаас үөрэнэн баран 1919 сыллаахха Төҥүлү икки кылаастаах училищетыгар киирэр. Дьохсоҕон, Доллу, Араҥас нэһилиэктэрин сэбиэттэригэр исполком сэкирэтээринэн үлэлээбитэ.
Үлэҕэ улахан баҕалаах,мэлдьи кырдьык иһин туруулаһар Гавриил Романович исполком зданиетыгар аһыырын, сынньанарын умнан туран күнү күннээн сүтэрэ диэн ахталлар. Кини ол кэмҥэ социалистическай өрөбөлүүссүйэҕэ бүтүннү ылларан оччотооҕу большевиктарга улахан көмөнү оҥорбута.
1927 сыл ахсынньы 23 күнүттэн 1928 сыл кулун тутар 15 күнүгэр диэри Гавриил Десяткин Мэҥэ Хаҥалас бойобуой дружинатыгар холбоһон, ол саҕана өрө турбут Рахматуллин, Ксенофонтовтаах Артемьев бандьыыттыы хамсаныыларын утары анал сорудахтарга кыттыыны ылбыта.
Үөһэ ааттаммыт бөлөхтөрү суох гынарга кыттыыны ылбыт Гавриил Романович бэйэтин тулуурдаах, булугас өйдөөх уонна хорсун санаалаах байыас быһыытынан көрдөрбүтэ. Кини төһө да милииссийэ оскуолатын үөрэнэн бүтэрбэтэҕин иһин, бэйэтэ айылҕаттан чуҥнуур, сэрэйэн көрөр булугас өйдөөҕө. Ол да иһин буолуо Гавриил Десяткин арыйталаабыт ыар тыыннаах буруйдара, күн баччааҥы диэри дьон тылыгар-өһүгэр номох буолан тарҕанан кэллэҕэ.
Ол курдук, 1930 сыллаахха балаҕан ыйын 4 күнүгэр Мэҥэ Хаҥалас оройуонун Наахара нэһилиэгин бэрэссэдээтэлэ А.Н. Марков уонна кини 8 саастаах кыыһын өлөрүүлэригэр, оччотооҕуга оройуон милииссийэтин начаалынньыга Гавриил Десяткин бэйэтэ ылсан дьыаланы арыйбыта. Сотору кэминэн ыар буруйу оҥорбут Петров бөлөҕө тутуллубута уонна Саха АССР суутун иннигэр туруоруллубуттара. Ол кэнниттэн Боссоой ко салайааччылаах бандьыыттар баандаларын эһиигэ кыттыыны ылбыта.
Инниккилээх милииссийэ начаалынньыгын 1932 сыллаахха өрөспүүбүлүкэтээҕи Дьокуускай куорат милииссийэтин управлениетыгар оперативник быһыытынан үлэҕэ ыҥырбыттара, кини онно араас ыарахан буруйдаах дьыалалары арыйан саҕалаабыта ол иһигэр Саха сирин улаханнык аймаабыт Дергач шайкатын туппута.
Дергач диэн Одесса куорат буулаҕа күүстээх урукку цирковой артыыһа, наар сирэйин кистии сылдьарын иһин норуокка “Хара мааска” диэн хос ааттаммыта, Сэбиэскэй Сойууһу биир гына кэрийэ сылдьан саамай улахан уонна хаан тохтуулаах уорууларга кыттыыны ылбыта. Ол эрэн Саха сиригэр кэлэн баран биһиги Дэһээккимитигэр кэтиллэ түспүтэ.
Гавриил Романович ханнык баҕарар сорудахха уонна бэйэтин тус үлэтигэр улахан эппиэтинэстээхтик уонна интэриэстээхтик ылсара диэн суруйаллар. Олус умсугуйан туран айымньылаахтык үлэлиирэ дииллэр.
Милииссийэ отделын эдэр үлэһиттэрэ кини киэҥ, холку майгытын, кэпсэтэргэ сымнаҕаһын, аһаҕаһын, өрүү көмөҕө кэлэргэ бэлэмин иһин улаханнык ытыктыыллара.
Оччотооҕу дьон өйүгэр-санаатыгар Гавриил Романович үтүө санаатынан, дэҥҥэ көстөр сиэдэрэй, ону ааһан сэмэй, ардыгар кыбыстанньаҥ майгылаах күүстээх ыспарсымыан быһыытынан букатыннаахтыы өйдөнөн хаалбыт. Успуорду сэҥээрээччилэр Гавриил Романович Десяткин 1932 сыллаахха аан бастыкытын ыытыллыбыт Саха АССР норуотун Ыспартакыйаадатыгар мас тардыһыыга чөмпүйүөннээбитин үчүгэйдик өйдүүллэр.
Норуокка өссө биир өйдөнөн хаалбыт түгэнинэн, кини 387 киилэлээх сымара тааһы көтөҕүүтэ буолар, ол таас билигин даҕаны Мэҥэ Хаҥалас улууһун Төҥүлү нэһилиэгэр хараллан сытар.
Гавриил Романович дьиэ кэргэн эрэллээх Аҕа баһылыга этэ. Кини бэйэтэ икки оҕолооҕо: ииппит кыыһа Евдокия Гаврильевна – омук тылын учуутала, төрөппүт уола Тарас Гаврильевич – 1976 сыллаахтан “Якутзолото” оҥорон таһаарар холбоһук генеральнай дириэктэинэн онтон 1991 сыллаахха “Золото Якутии” аахсыйалаах ювелирнай хампаанньа генеральнай дириэктэринэн ананан үлэлээбитэ, Социалистическай үлэ Дьоруойа ону тэҥэ Ленин уордьанынан, “Серп и молот” кыһыл көмүс мэтээлинэн наҕараадаламмыта, хас да төгүл өрөспүүбүлүкэ Үрдүкү Сэбиэтин дьокутаатынан талыллыбыта, Саха АССР үтүөлээх горняга, Ленин уордьанынан икки төгүл, Өктөөп өрөбөлүүссүйэтин уордьанын, икки төгүллээх Үлэ Кыһыл Знамятын уордьаннар кавалердара, “Шахта Албан аат” 1-2-3 истиэпэннээх бэлиэлэр, элбэх мэтээл хаһаайына.
Сэмэн ЖЕНДРИНСКЭЙ