1945 сыл. Сэбиэскэй Аармыйа модун охсуутуттан немецкэй фашистар сэриилэрэ бэйэлэрин арҕахтарыгар чугуйар сыллара. Өстөөҕү бүтэһиктээхтик урусхаллааһын чугаһаабыт кэмэ. Ол уоттаах охсуһуу фронугар саллаат Григорьев Прокопий Степанович хорсуннук сэриилэһэ сылдьара.

Кини ити сыл биир күнүгэр үрдүк итэҕэли сүкпүтэ. Кинини кытта бииргэ сэрии уотун аннынан сүүһүнэн биэрэстэни айаннаспыт, уйаннарын-хатаннарын кырыктаах өстөөхтүүн хабыр киирсиилэргэ билсибит бойобуой доҕотторо, фроҥҥа сылдьар хомуньуустар, бэйэлэрин кэккэлэригэр ылбыттара. Колхуостаах саха киһитэ Ийэ дойдутун көмсүкүүр ытык сэрии саллаата Хомуньуус баартыйа чилиэнинэн буолбута.

Хомуньуус-буойун Европа норуоттарын фашистар батталларыттан босхолоспута. Сталинград анныттан саа туппут саллаат бойобуой суола Венгрияҕа, Румынияҕа, Польшаҕа, Чехословакияҕа уонна Германияҕа тиийбитэ, онно Улуу Кыайыынан түмүктэммитэ. Кини ол эр санаалаах сырыыларын бэлиэтинэн “”Сталинград оборуонатын иһин”, “Праганы босхолооһун иһин”, “Германияны Кыайыы иһин” уонна икки үбүлүөйүнэй мэтээллэр буолаллар. Фроҥҥа көрдөрбүт хорсун быһыытын иһин “Кыһыл Сулус” уордьанынан наҕараадаламмыта.

Прокопий Степанович төрөөбүт буоругар үктэнээт да колхуоһугар үлэ үөһүгэр түспүтэ. Үлэлии үөрэммит, дьоллоох олоҕу биэрбит үлэни ахтыбыт саллааттар чэрдээх илиилэрэ сэрииттэн, сут дьыллартан охсууну ылбыт колхуостары ол сылларга өрө тардыбыттара, байыппыттара. Кинилэр ортолоругар, эйэлээх тутуу инники күөнүгэр баар этэ, биһиги бу кэпсиир киһибит.

Кини аҥардас сылгыһытынан үлэлээн, этэргэ дылы ыҥыыр үрдүттэн түспэккэ сүүрбэттэн тахса сыл үлэлээбитэ. Төһө даҕаны оччотооҕуга 60 сааһын аастар, хара баттахтарын кырдьар саас кыраһата саппытын да иһин, ити таптыыр идэтин бырахпатаҕа. Эрилик Эристиин аатынан колхуос биир эрбэххэ баттыыр сылгыһытынан ааттанара.

Соҕотох кэлиҥҥи сыллардааҕы үлэтин-хамнаһын ылар буоллахха, үбүлүөйүнэй 1967 сыллаахха, ССРС Норуотун Хаһаайыстыбатын Ситиһиилэрин Быыстапкатыгар кыттар көрдөрүүлэммитэ. Онно Быыстапка Боруонса мэтээлин ылар чиэстэммитэ. Нөҥүө сылыгар “Социалистическай куоталаһыы туйгуна” диэн бэлиэнэн наҕараадаламмыта.

Пятилетка төрдүс сылыгар атыырга үөрдээн 110 улахан сылгыны көрбүтэ. Олортон Уһун сур диэн атыырын 15 биэлээҕиттэн уон түөрдэ төрөөбүтэ. Оттон Соломо үөрүн 11 биэтиттэн уон кулуну ылбыта. Барыта 60 биэ киниэхэ баарыттан ити дьыл 54-дэ төрөөбүтэ. Ити киһи мыыммат көрдөрүүтэ диэххэ наада.

Ити кэмҥэ Эриликтэр сүүрүк сылгылаахтарынан аатырбыттара ырааппыт этэ. Атахтаах аттарын аата-суола атын оройуоннарга сураҕырбыта, өссө Саха сирин улахан түһүлгэтин биэтэгэр бастакынан кэлэллэрэ. 1962 сыллаахха өрөспүүбүлүкэ ипподромугар тэҥнээхтэрин булбакка кыайан-хотон тахсыбыттара. Онно Прокопий Степанович сүүрүк аттары бэлэмнээһиҥҥэ, баайыыга атын сылгыһыттары кытта үгүс сыратын биэрбитэ. Хойукка диэри эриликтэр сүүрүктэри идэтитиигэ кэскиллээхтик үлэлээбиттэрэ.

Сэмэн ЖЕНДРИНСКЭЙ