Архыып докумуоннара бигэргэтэллэринэн,1909 с. Бэрэ Булгунньахтааҕар аҕабыыт Авраам Васильев олорор дьиэтигэр сурук-бичик дьиэтин олохтообут. Онтон ыла, ити үөрэх кыһата буолан, кэҥээн-тэнийэн,үгүс көлүөнэ учууталлар, тэрийээччилэр кыһамньыларынан билии,үтүө санаа, өркөн өй киинэ буола үүннэ. Оскуолабытыгар 1992с.СӨ Бырабыыталыстыбатын уурааҕынан, биир дойдулаахпыт, бөдөҥ учуонай, уопсастыбаннай диэйэтэл, профессор Г.П. Башарин аата иҥэриллибитэ.
Быйыл оскуола үбүлүөйдээх сылыгар 153 оҕо үөрэнэр, педагогическай үлэһитэ-43, ол иһигэр 25 учуутал, 21 техническэй үлэһит үлэлиир. СӨ оскуолаларын үтүөлээх учууталлара Сивцева Л.С., Макарова М.Н., СӨ үөрэхтээһинин үтүөлээх үлэһитэ Макарова К.Г., СӨ үтүөлээх тренерэ Яковлев Е.И., түөрт РФ уопсай үөрэхтээһинин Бочуоттаах үлэһитэ, 7 СӨ үөрэҕириитин туйгуна, 13 туйгун категориялаах, 5 үрдүк категориялаах педагогтар үлэлииллэр.
Бу биэс сылга, ортотунан, үөрэҕи билии 100%, хаачыстыба74%. Выпускник ахсаана холбоон, 110. Онтон үрдүк үөрэххэ киирии бу сылларга 50 оҕо,45%. Оттон орто анал үөрэххэ 60 оҕо,55% киирдэ.
2018-2023 сылларга улуустааҕы предметнэй олимпиадаларга:бастакы миэстэни 23, иккис миэстэни 38, үһүс миэстэни 53 оҕо ылары ситистэ. 11 оҕо регионнааҕы түһүмэххэ кыттар быраабы ылбыттара.
Профессор Г.П. Башарин “Туйгуннук үөрэнэргэ дьулуһуҥ!” диэн эппит тыллара үөрэнээччилэри инники ыҥырар сирдьит сулус буолар. Ол туоһутунан оскуоланы бу ааспыт биэс сылга 9 оҕо кыһыл көмүс мэтээлинэн бүтэрдэ.
Оскуола үлэтэ-хамнаһа таһаарыылаах,ситиһиилээх буоларыгар,бииргэ сөбүлэҥ түһэрсэн үлэлиир социальнай партнердар көмөлөрө олус улахан. В.А.Вонгродскай аатынан Дьокуускайдааҕы медицинскэй колледж; М.К. Аммосов аатынан ХИФУ медицинскэй института; Арктикатааҕы судаарыстыбаннай агротехнологическай университет; СӨ инновационнай технологиялар институттара; ХИФУ Үрдүкү үөрэх иннинээҕи уонна идэҕэ туһаайыы факультетын ассоциацията; СӨ агропрофилированнай оскуолалар сойуустара; Д.П.Коркин аатынан Чурапчытааҕы өрөспүүбүлүкэтээҕи спортивнай интэринээт-оскуола; Чурапчытааҕы П.Н.Сокольников аатынан Киин балыыһа; улуустааҕы ветеринарнай управление.
Ыччат инникитин санаан дириҥ, киэҥ өйдөөх санаалаах 17 биир дойдулаах меценат дьоммут оскуола үөрэнээччилэрин үөрэххэ туһулаан, тус дьоҕурдарын, талааннарын сайыннарар сыаллаах бэйэлэрин истипиэндийэлэрин олохтообуттарынан, киэн туттабыт, истиҥник махтанабыт.Ону таһынан, олохтоох нэһилиэк дьаһалтата 2018 сылтан, баһылык Е.А.Сивцев үөрэх сылын түмүгэр бастыҥ түөрт оҕоҕо 25 тыһ. солк. бириэмийэ олохтообута билиҥҥэ диэри салҕанар.
Ситиһии төрдө түмсүүттэн, дьулууртан уонна салалта сөптөөх сыалы туруорарыттан, тэрийэриттэн тутулуктаах. Ааспыт 5 сылга маннык үлэлэр ситиһилиннилэр: 2018 с. “Тыа
сирин усулуобуйатыгар өйдөөх (СМАРТ) эйгэни тэрийии” бырайыак ППМИ бырагырааматынан үбүлэнэн, оскуолабытыгар аныгы обрудованиелар кэлэн туруоруллубуттара; 2019с. алын сүһүөх кылаастар методическай холбоһуктара өрөспүүбүлүкэтээҕи педагогическай дьаарбаҥкаҕа “Смарт эйгэ тыа сирин усулуобуйатыгар” бырайыагы ситиһиилээхтик көмүскээбиттэрэ; 2020с.Федеральнай бырагыраама чэрчитинэн “Цифровой үөрэҕирии эйгэтэ”(ЦОС) кабинеттара тэриллибитэ; 2020с. түмүгүнэн Чурапчы улууһун “Сыл бастыҥ үөрэҕин тэрилтэтэ” үрдүк аат 3 истиэпэннээх дипломун ылары ситиспиппит; Оҕолор сайыҥҥы үлэлэрин түмүгүнэн 2022с. Өрөспүүбүлүкэҕэ “Лучшее учебно- производственное хозяйство в животноводстве” куонкуруска 3м; 2023с.“Үөрэҕирии” национальнай бырайыак чэрчитинэн Айылҕа наукаларын үрдэтии туочукатын киинэ (Точка Роста) -биология, химия, физика кабинеттарыгар аһылынна; Өрөспүүбүлүкэтээҕи “Продовольствие“ быыстапкаҕа от чэйдэринэн Кыайыылаах дипломунан уонна иккис, үһүс үрдэллээх дипломнарынан наҕараадаламмыттара; “Золотая осень”Арассыыйа XXV тыа хаһаайыстыбатын быыстапкатыгар “Нуурал” уонна “Сарсыардааҥы саһарҕа” чэйдэр Кыһыл көмүс мэтээлинэн бэлиэтэннилэр; “Профмед”-тыа сирин оскуолатыгар үөрэнээччини идэ иннинэ бэлэмнээһин” Өрөспүүбүлүкэтээҕи инновационнай бырайыак көмүскэнэн, бу хайысхаҕа үлэ саҕаланна; Быйыл“Лучшее учебно-производственное хозяйство в растениеводстве”куонкурус Кыайыылааҕынан буоллубут. Сыл түмүгүнэн Чурапчы улууһун агрооскуолаларыгар “Быйаҥ-2023” номинация кыайыылааҕынан таҕыстыбыт.
2019-2024 сылларга оскуола үлэтигэр-хамнаһыгар бэлиэ суолу хаалларбыт сүрүн хайысхаларбыт үбүлүөйдээх күннэригэр анаммыт кинигэлэри таһаардыбыт. 2022с. нуучча тылын уонна литературатын дириҥэтэн үөрэтэр кылаас аһыллан үлэлээбитэ 45 сылын бэлиэтээбиппит.Ол бэлиэ күҥҥэ ананан, “Друзья мои, прекрасен наш союз” дьоһун кинигэ тахсыбыта.
2001 с. тыа сирин оҕолорун эмчит уустук идэтигэр туһаайан, дириҥэтэн үөрэтэр сыалтан медицинскэй наука доктора, профессор К.Г.Башарин көҕүлээһининэн, Медицина институтун Аччыгый медицина академиятын филиала аһыллыбыта. Медико-биологическай кылаас тэриллэн үлэлээбитэ. Филиал 2021с. сүүрбэ сыллаах үбүлүөйүн бэлиэтээбиппит. Бу сыллар ситиһиилэрин, үлэтин түмэн,“Школьная дорога, ведущая к клятве Гиппократа” кинигэ бэчээттэммитэ. Медицинскэй кылаас үөрэнээччилэриттэн 100-тэн тахса быраас, 60-тан тахса орто анал идэлээх эмчиттэр таҕыстылар.
Профессор Г.П. Башарин аатын үйэтитэр сыалтан, 1993 сыллаахха төрөппүт уола профессор, медицинскэй наука доктора К.Г. Башарин, кийиитэ, профессор, филологическай наука доктора З.К. Башарина көҕүлээһиннэринэн, “Башарин ааҕыылара” научнай-практическай кэмпириэнсийэ ыытыллар. Ааҕыы үбүлүөйдээх 30 сылынан “Дьиҥнээх кэрэ – наукаҕа” кинигэ тахсыбыта.
Оскуола түмэлэ 1984с. тэриллибитэ, билигин киэҥ далааһыннаахтык, байытылла турарынан, киэн туттабыт. Успуонсардар көмөлөрүнэн, граннарынан аныгы тэриллэринэн балай да хааччылынна. «Виртуальная Якутия” ситимҥэ киирэн, өрөспүүбүлүкэ олохтоохторо көрөр кыахтаннылар.
Медицина хайысхатын кэҥэтэн, 2020с. Дьокуускайдааҕы медицина кэллиэһигэр оҕолор анал кууруска үөрэнэн, 3-с разрядтаах «Младшая медицинская сестра” идэҕэ федеральнай таһымнаах сибидиэтилистибэни ылаллар. 2018с. үөрэнээччилэрбит «Молодые профессионалы” Аан дойдутааҕы, Арассыыйатааҕы чемпионаттарга медицина араас хайысхатыгар ситиһиилээхтик кытталлар, кыайыылаах, призер аатын сүктүлэр. «Звукорежиссура», “Проектирование интерфейсов” компетенцияларга эмиэ улахан, дьоһун ситиһиилэрдээхпит. Бу идэҕэ туһаайар үлэбитигэр улууспут уонна нэһилиэкпит туһааннаах тэрилтэлэрэ, АГАТУ, Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын техникума преподавателлэрэ төһүү буолаллар. Итини тэҥэ оҕону идэҕэ туһаайыыга Новосибирскай Агротехнологическай университет саҕалаабыт саҥа “Агронтри” бэстибээлигэр биһиги оскуолабыт үөрэнээччилэрэ эмиэ бэрт ситиһиилээхтик кыттан кыайыылааҕынан тахсаллар.
Биһиги оскуолаҕа агропрофилированнай үлэ 2005 сылтан киирбитэ. 2021 сылтан биэс араас от чэйи оҥоробут. Чэй састаабын ааптара маастар-технолог С.Н.Баишева. Бэйэ от чэйин оҥорууга биһиги Дьокуускайдааҕы АГАТУ профессора, тыа хаһаайыстыбатын наукатын доктора К.М. Степановы кытта бииргэ үлэлиибит. Практическай илии үлэтин науканы кытта ситимниибит.Тыа хаһаайыстыбатын түргэнник ситэр салаатынан дьарыктанабыт.Бу үлэҕэ сайынын оҕолор производственнай биригээдэлэрэ үлэлиир. Сайынын, икки ыйга, оҕолор 100 куһу, 50-чча куруолугу көрөллөр.“Смарт-агро среда в условиях сельской школы” бырайыагынан “Өйдөөх тэпилииссэни” тутан, ыам ыйыгар оҕолорго сибиэһэй оҕуруот аһын сиэтэбит. Хас биирдии кылаас тустаах агро бырайыактаах,онно оҕолор билиҥҥи кэм тыа сирин сатабылларыгар үөрэнэллэр: түннүккэ микрозелени үүннэрэллэр, инкубатордаан чоппууска, кус оҕотун таһааран атыылыыллар, тюльпан олордон, хаардаах кэмҥэ сайыны санаталлар. Нэһилиэк күөллэрин балыгын үөрэтэллэр. Уоҕурдуулары бэлэмнииллэр.Сайыҥҥы үлэ түмүгүнэн оҕолор научнай-чинчийэр үлэни оҥороллор, араас таһымнаах НПК-ҕа кытталлар. Сыллата 3 туонна курдук оҕуруот аһын арааһын хомуйабыт. 2021с. —7.9 сэнтиниэр, 2022с.- 8 сэнтиниэр, 2023с.- 9 сэнтиниэр ынах сүөһү, сибиинньэ уонна кус этин оҥорон таһаарабыт. Учууталлар куонкурустарга көхтөөхтүк кытталлар, үлэ уопутун тарҕаталлар. 2020с.А.Г.Борисов өрөспүүбүлүкэтээҕи “Эбии үөрэхтээһин бастыҥ уһуйааччыта”, улууска эдэр учууталлар куонкурустарыгар обществознание учуутала А.А. Гуляева “Мастер ИКТ” номинация хаһаайына, “Метотур-2023” “Ситис” учууталлар хамаандалара Муҥутуур кыайыылааҕынан, Н.П.Сивцева “Сердце отдаю детям” кылаас салайааччыларын куонкурустарыгар “Генераторидей” номинация,А.Д.Трофимова “Навигаторы детства” өрөспүүбүлүкэтээҕи куонкуруска 1-кы истиэпэннээх дипломунан, эдэр учууталлар куонкурустарыгар З.П. Дьячковская естественнэй цикл кыайыылааҕынан ааттаннылар.
Оскуолабытыгар дириҥ билиилээх, үлэлэригэр бэриниилээх учууталлар, уһуйааччылар, тренердэр оҕолору үөрэххэ-билиигэ көҕүлээн, эт-хаан өттүнэн сайыннаран, үөрэнээччилэрбит Арассыыйа, өрөспүүбүлүкэ таһымнаах куонкурустарга, бэстибээллэргэ олус ситиһиилээхтик кытталлар, оскуолаларын аатын чиэстээхтик ааттаталлар.
Профессор Г.П.Башарин аатынан Сылаҥ орто оскуолатын ситиһиилээх үлэтигэр бэтэрээн учууталларбыт: Макарова М.Н., Яковлева Е.А., Беляева А.Е, Лугинова С.Г., Максимова Д.И, Друзьянова В.В, эдэр коллегалар Макарова Е.Г, Сивцева Нь.П., Гладкина Ю.Ф, Гуляева А.А. үтүө суобастаах үлэлэрэ төһүү күүс буолар.
Бу ааспыт биэс сылга оскуола салалтата саха саарынын, профессор Г.П.Башарин аатын үрдүктүк тутан, сирдьит сулус оҥостон, билиҥҥи сайдыылаах үйэ таһымыгар сөп түбэһэн уонна оскуола баай үгэстэригэр олоҕуран таһаарыылаахтык үлэлээн-хамсаан кэллэ.
Николай Дьяконов