- Һэ-һэ, туох диигин? Тыатааҕы соччо күүһэ суох буолар диигин дуу? – Ньукулаас күлэн лыһыгырата мин диэки көрбөхтүүр.
- Үөдэн улахан күүһэ суох, — диибин мин эппит тылбын бигэргэтэн. – Өссө ситэ илик кунан күүһүгэр тэҥниирим дуу, онуоха тиийбэтэ дуу…
- Кунан… Кунаныҥ да күүстээх соҕус буолуо, — өссө кыһытардыы саҥарар Хомпо Ньукулаас. Кини саҥатын атын дьоннор эмиэ сэргээбэтилэр уонна сөпсөспөтүлэр да быһыыта, тыл кыбыттылар.
Мин эппит этиибин хайаан даҕаны дакаастыыр санаа киирдэ. Ама доҕор, буолбут суолунан киирдэхпинэ, дьиэ таһынааҕы, субуйааҥкы саалаах булчуттары буордуур баҕайым ини. Бэйи, сааһылаан үчүгэйдик кэпсиэххэ, кинилэр Куонаанчыгынан оонньоору гыналлар дуо, бука тохтуохтара…
- Биирдэ… – диибин мин.
- Чэ, чэ хайдах, этэй?
Өрүс кытыытынааҕы үрдүк хайа үрдүнэн тайах суолун хайа сырыттым. Биир буур сайылаабыт ньыкаата баар буолуохтаах, ону арыый тымныйдаҕына тахсан ылыам диэн санаалааҕым. Үчүгэйдик билэн тоҥуутун тордоон кэбиһиллиэ.
Дьэ саабын кириэстии сүгэн, тыаһа суох хааман сыбдыйабын. Холобура, тайах турарын көрдөхпүнэ даҕаны ытар санаам суоҕа. Үргүппэккэ, көрөн эрэ кэбиһэр баҕалааҕым.
Күһүөрү сайын этэ. От-мас күөҕүнэн лаглайан олороро. Арай, сир аһа үүммүт дьыла буолан, сугун барахсан лабаата лаглаҕай курдук ыйанан турара. Олус үүммүт буолан, мэктиэтигэр сугун уга намылыйара. Бу көрүөххэ кэрэтин, үчүгэйин эриэхсит. Төрөөн бараммын оннук сугун үүммүт дьылын билбэппин. Хааман иһэн, ытыһым муҥунан харбаан ылан, айахпар уга ыстаан, ыйысталыы истим. Ол тухары, сир барахсан күндү быйаҥын дэлэйдик даҕаны биэрэрин иһин махтана саныыбын. Ол мин иһим сыысчаана, өр буолуо дуо, мах курдук туола түстэ.
Мин быста турар үрдүк таас хайа үрдүнэн, сөп-сөп өрүспүн көрө-көрө хааман истим.
Арай, биир сыгынах аттыгар кэлэрбин кытта, хараҕым кырыытынан көрдөхпүнэ, туох эрэ барыс гынна. Мин соһуйбучча ол диэки көрө түстүм.
- Бай да, доҕор, — сэргиир Ньукулаас.
Биир сүүнэлээх улахан хардаҥ эһэ икки илин атаҕар туран баран, миэхэ түһээри, илин атахтарын даллатан турар эбит. Өйдөөн-дьүүллээн көрбүтүм, итииргээбит быһыылаах: айаҕын атан турара, кыһыл тыла көстөрө. Мин олус чугас кини кууһуутугар киирэн хаалбыт этим. Ол да буоллар өйбүн сүтэрбэтэҕим, чаҕылҕанныы түргэнник толкуйдуу оҕустум. Бэйи, кулгааҕа чороччу турбут, кулгааҕар түһүөххэ… Биир да чыпчылыйыыны тохтуур сатаммат. Оннук тохтоотуҥ да, бүттэҕин ол. Ол иһин хаҥас илиитинэн киһи кыайан көрбөт түгэнинэн икки илиибинэн, икки кулгааҕар түстүм. Эһэм соһуйда быһыылаах, хаһан да кулгааҕар түһүө диэбэтэх буолан, илгистэн көрөөхтөөтө да, “ама бачча харбаан бараммын ыытар үһүбүөн”. Ыга да ыга тутабын.
- Халтархай уонна кыраҕа дылы өйдүүрүм, — Хомпо кыһыылааҕы таһаарар.
Бэстилиэнэй түгэн кэлбитин кэннэ, харыс суоҕа. Ытарчалыы харбаабытым быһыылааҕа. Холобур, биир кулгааҕын мүччү туттум да, бүттэҕим ол. Оннук түгэҥҥэ күүһү да суох киһи күүстэнэр эбээт. Кыылым мөхсөн, анньан-тардан көрөөхтөөтө. Мин баппаҕайым ол аайы ымыр гыммат. Ыксыы-ыксыы даҕаны ыыппатым. Ыыттахпына миигин “ас” гынара биллэр. Мин өссө ыга тутан биэрэбин, ыарахан илиини биллэ быһыылаах икки илин атаҕынан миигин санныбыттан харбаата уонна тиэрэ түстэ. “Бу сатана өмүтүннэрэн ыһыгыннара сыста, бэйи тохтуоҥ ээ” дии саныыбын мин. Биһиги сиргэ күөлэһийбэхтээн ыллыбыт. Ол икки ардыгар хайа үрдүгэр кэлбиппит, кыылым эмиэ өйдөөх баҕайы түбэстэ, хайа кырыытын диэки умса тарта. Ол кэмҥэ чаампыйалыы турар сир кырса сиҥнэн эрэрэ да, биһиги тутуспутунан аллара диэки куугунаатыбыт.
“Бу сатананы” дии санаатым мин. Бэйи, хайабыт аллара буолар. Мин кыылым кулгааҕыттан тутан баран аллара диэки тардабын. Өс киирбэх эһэм аллара буола түстэ, мин буоллаҕына ону аһарарым табыллыбат, үрдүгэр кыпчыйа олоро биэрдим. Дьэ, сымнаҕаһа, итиитэ, оҕус самыыта диэн баара дуо, дьикти буола түстэ. “Ээ, нохой оҕото билигин аахсар инибит” дии саныыбын. Оо, бу миинэн бараммын түһэн иһэрбин кэргэним төп-төгүрүк хараҕынан көрөн да турар буолбаат. Оччоҕо кини Куонаанчык хорсунун уонна куттаҕаһа суоҕун, илэ хараҕынан көрүө этэ. Дьэ аллара чугаһаатыбыт. “Бэйи, кыайан төбөтүн хайа тааска түһэриэх баҕайыбыный” диэн санаа киирдэ. Ээ, уҥа өттүгэр сүүнэлээх улахан таас үллэйэ сытар эбит, мин эһэм төбөтүн ол диэки хаанньары тартым. Тутуһар сирэ суох баҕайы төбөтө буолуохтааҕар бүүс бүтүннүү тардыллан таас үрдүн диэки буолла, дьэ чахчы үчүгэй тардыы. Оннук буолаат, сыаллаабыт тааспар тиийэн сааллан истэхпитинэ, мин төбөтүн өссө аллараа баттыыбын. Сэрэйбит сэрэх төбөтө тааска сааллаат, бэйэтинэн “ньых” гына түстэ. Бүттэҕэ ол.
- Үчүгэйдик салайан түһэрбиккин.
- Ээ, өйүн сүтэрбэтэх, куттаммат киһи салайыа суоҕа дуо, салайыы бөҕө. Онуоха мин өйүм эрэ буолбакка, күүһүм эмиэ туһалаабыта. Онон сыаллаатахпына, адьарай, соччо күүһэ суох быһыылааҕа…
Сэмэн ЖЕНДРИНСКЭЙ