Дьиэ кэргэн элбэх оҕолооҕун туоһулуур дастабырыанньа бүтэр болдьоҕо суох бэриллэрин туһунан боппуруоһу сиһилии быһаарабыт.
Элбэх оҕолоох дьиэ кэргэни өйүүр социальнай миэрэлэр тустарынан дойду Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин 63№-дээх Ыйааҕа 2024 сыл, тохсунньу 23 күнүгэр тахсыбыта. Ону олоххо киллэрэр сыаллаах регион бэйэтин сокуоннарыгар уларытыылары киллэрбитэ.
Олортон, бастакынан, дьиэ кэргэн элбэх оҕолооҕун туоһулуур дастабырыанньа бүтэр болдьоҕо суох бэриллэрин туһунан боппуруос сиһилии быһаарыны эрэйэр. Элбэх оҕолоох дьиэ кэргэн статуһун ылыы туспа бэрээдэктээх. Үөһэ ыйыллыбыт Ыйаах күүһүгэр киириитигэр, о.э. 2024с. тохсунньу 23 күнүгэр, үс уонна онтон элбэх оҕолоох ыалларга 18 саастарын туола илик, эбэтэр улахан оҕо 23 сааһыгар диэри орто анал, үрдүк үөрэх кыһатыгар үөрэнэ сылдьар, эбэтэр армияҕа ыҥыраллан сулууспалыы сылдьар эбэтэр анал байыаннай дьайыыга кытта сылдьар буоллаҕына, бүтэр болдьоҕо суох федеральнай суолталаах дастабырыанньалары региональнай дастабырыанньалар оннуларыгар уларытан биэриини саҕалаабыппыт. Урукку болдьохторо уһатыллан суолтатын сүтэрэ илик өрөспүүбүлүкэтээҕи дастабырыанньалары 2026 сыл, тохсунньу 31 күнүгэр диэри туһаныахха сөп. Ону тэҥэ “Госуслуга” өҥөтүн туһанан электроннай дастабырыанньаны эмиэ ылыахха сөп. Электроннай дастабырыанньа “Госуслугаҕа” дьиэ кэргэн чилиэннэрин тус кабинеттарыгар анал нүөмэрдээх QR-кодтаах тиийэр. Ону лиискэ бэчээттээн илдьэ сылдьыахха сөп эбэтэр төлөпүөҥҥэ туруоран ханна ирдиир сирдэригэр көрдөрөргө ордук табыгастаах.
Манна араас балаһыанньалаах ыаллар бааллар. Холобур, үс оҕоттон улаханнара билигин 19 саастаах, 2023 с. оскуоланы бүтэрэн баран үөрэххэ киирбэккэ хаалан, элбэх оҕолоох дьиэ кэргэн статуһун сүтэрбиттэр, онтон 2024 с. күһүн күнүскү (очное) үөрэххэ киирэн устудьуон буолар, ыал ийэтэ оҕотун үөрэҕин туһунан ыспыраапка ылан, Элбэх өҥөнү оҥорор кииҥҥэ тиийэн сайабыалыанньа суруйан, ити күнтэн ыла, болдьоҕо суох дастабырыанньаны ылан чэпчэтиинэн туһаммытынан барыахтарын сөп.
Уһун болдьохтоох дастабырыанньанан ханнык чэчэтиилэри туһаныахха сөбүй диэтэххэ, федеральнай таһымнаах социальнай өйөбүллэр миэрэлэрин дьиэ кэргэн туһаныан сөп:
— үлэ сыһыаннаһыыларын эйгэтигэр (14 диэри саастаах ийэ уоппускатын бэйэтигэр табыгастаах кэмҥэ ылыыта, штаты кыччатыыга хапсыбат көмүскэллээх буолуу, түүҥҥү үлэҕэ, үлэ чааһын таһынан үлэҕэ суругунан сөбүлэҥ түһэрсии, о.д.а);
— үс уонна онтон элбэх оҕону төрөтөн, иитэн улаатыннарбыт ийэлэргэ саастарынан эрдэ страховой биэнсийэни болдьоҕун иннинэ анааһын;
— элбэх оҕолоох төрөппүттэр дьарыктаах буолалларын туһугар идэ баһылыылларын уонна эбии идэҕэ үөрэнэллэрин өйөөһүн;
— мусуойдарга, култуура сынньалаҥ пааркаларыгар, быыстапкаларга босхо сылдьыы;
— Социальнай контракка олоҕурбут бэйэ дьыалатын арыныыга судаарыстыбаннай социальнай көмөҕө урутаан көрүллүү (приоритет).
Оттон атын өрөспүүбүлүкэтээҕи, муниципальнай (МСП) таһымнаах чэпчэтиилэр, регион бэйэтин быһаарыытынан, үс уонна онтон элбэх оҕолоох ыалларга 18 саастарын туола илик, эбэтэр улахан оҕо 23 сааһыгар диэри орто анал, үрдүк үөрэх кыһатыгар үөрэнэ сылдьар, эбэтэр армияҕа ыҥыраллан сулууспалыы сылдьар, анал байыаннай дьайыыга кытта сылдьар буоллаҕына :
- Оҕо төрөөбүтүнэн, оҕо көрүүтүгэр ананар судаарыстыбаннай пособиелар уонна төлөбүрдэр;
- Оҕо 6 сааһыгар диэри босхо эминэн хааччыйыы;
- Оскуола саастаах оҕо спорка, үөрэнэригэр кэтэр таҥаһыгар компенсация;
- Коммунальнай өҥөлөргө 30 бырыһыаннаах чэпчэтиилэр;
- Босхо сир учаастагын биэрии;
- Олорор усулуобуйаны хааччыйыы;
- Сокуоннай саастарын ситэ илик 10 оҕолоох ыалы тырааныспарынан хааччыйарга аналлаах субсидия;
- Самолетунан көтөргө чэпчэтиилээх билиэттэр;
- Үөрэх кэмигэр төлөбүрэ суох аһынан хааччыйыы;
- Култуура уонна спорт тэрилтэлэригэр босхо сылдьыы;
- Куорат, Чурапчы сэлиэнньэтин иһигэр сүүрэр маршрут автобустарыгар айан төлөбүрэ босхо;
- Оҕону иитиигэ үтүө кылаатын иһин биир кэмнээх харчынан төлөбүрдээх өрөспүүбүлүкэ Судаарыстыбаннай наҕараадалара (Ийэҕэ албан аат 1 истиэпэнэ – 200 тыс. солк., 2 истиэпэнэ – 100 тыс. солк.);
- налоговай вычеттар (үөрэх, эмтэнии, сиргэ, баайга-дуолга, тырааныспарга сыһыаннаах);
- Чааһынай дьиэни гаас ситимигэр холботууга дохуот учуоттаммат;
- Регион ырыынагар наадалаах 15 оробуочай идэҕэ уонна 15 исписээлинэскэ сыһыаннаах төлөбүрдээх орто анал үөрэххэ үөрэнэр оҕолоох ыалга 50 000 солк. суумаҕа диэри компенсация. (2024 с. от ыйын 25 күнүнээҕи 340 №-дээх СӨ Бырабыытыстыбатын Уурааҕа, 2022 с. сэтинньи 9 күнүнээҕи 1070 №-дээх СӨ Бырабыытыстыбатын Дьаһала).
Лидия Тосукаева, Чурапчытааҕы социальнай харалта салайааччыта
Бэлэмнээтэ Сэмэн ЖЕНДРИНСКЭЙ