Тохсунньу 9-11 күннэригэр академик Владимир Ларионов аатынан өрөспүүбүлүкэтээҕи “Инникигэ хардыы” XXVIII-с научнай-практическай кэмпириэнсийэ – эдэр чинчийээччилэр куонкурустара буолан ааста. Барыта 2000 кэриҥэ үөрэнээччи билим араас хайысхаларыгар үлэтин билиһиннэрдэ.
Ол иһигэр Чурапчы улууһуттан 70 оҕо көхтөөх кыттыыны ылла. Кэмпириэнсийэ экспертнэй сэбиэттэрин үлэтигэр М. К. Аммосов аатынан Хотугулуу- Илиҥҥи федеральнай университет, Арктическай судаарыстыбаннай технологическай университет, СӨ Наукаларын академиятын 350- тан тахса бастыҥ учуонайдара, аспираннара, магистраннара уонна устудьуоннара кытыннылар. Түмүккэ кыайыылаахтар уонна призердар Бүтүн Арассыыйатааҕы конференцияларга, куонкурустарга Саха өрөспүүбүлүкэтин тас өттүгэр кыттарга рекомендация ыллылар. Бэлиэтээн эттэххэ, бу 28 сыл устата биһиги улууспут хамаандата өрүү инники күөҥҥэ сылдьар. Холобур, иллэрээ сыл иккис, былырыын бастакы миэстэлэргэ тахсыбыта, быйыл эмиэ муҥутуур кыайыылаах буолла.
Чурапчы 20 оскуолатыттын быйылгы кэмприэнсиэйэҕэ 18 оскуола кытынна. Балар истэриттэн олох үчүгэй көрдөрүүнү Мугудай орто оскуолата ситистэ, үс оҕо кыттыбытыттан үһүөн миэстэлэстилэр. Муниципальнай этап кыайыылаахтара 11-с кылаас үөрэнээччилэрэ Юлияна Пермякова, Айта Данилова уонна 10-с кылаас үөрэнээччитэ Сандал Дьячковскай кыттыыны ыланнар Айта Данилова үлэтин Англия тылынан көмүскээн -1 миэстэ (салайааччы Вера Дмитриевна Баишева), Сандал Дьячковскай -2 миэстэ (салайааччылар Саргылана Давыдовна Полятинская, Саргылана Петровна Данилова), Юлияна Пермякова — 3 миэстэ (салайааччы Сардана Васильевна Филиппова) буоланнар Арассыыйа этабыгар кытта барар рекомендациялары туттулар. Маны таһынан Мугудай оскуолатын хамаандата «Точка роста» кииннээх оскуолалар икки ардыларыгар хамаанданан зачетка «Специальные образовательные центры» диэн бөлөххө 1 миэстэни ылан кыайыылаах дипломунан уонна кубогынан наҕараадаланна. Болтоҥо, Мырыла, Сылаҥ, Бахсы оскуолалара эмиэ үчүгэй көрдөрүүлэннилэр. Г.П.Башарин аатынан Сылаҥ орто оскуолатыттан Саарын Ноговицын ( салайааччы Юлиана Федотовна Гладкина) 3 м, Егор Алексеев ( салайааччы Юлиана Федотовна Гладкина) 3 м ыллылар уонна Вероника Трофимова (салайааччы Лидия Степановна Сивцева) «С-витаминизация травяным чаем «Дьикти», новым продуктом пищевой биотехнологии» диэн үлэтинэн «Барҕарыы» өрөспүүбүлүкэтээҕи фондатын академик А.В.Чугунов бириэмийэтин лауреата буолла. Бахсы оскуолатыттан Регина Тарабукина (салайааччы Мария Романовна Барашкова) «Повышение акцентологической культуры речи обучающихся на примере использования дидактической игры «Акцентологическое лото» на уроках русского языка» диэн үлэтинэн Лауреат үрдүк аатын ылла. Манна даҕатан эттэххэ, быйылгы кэмпириэнсиэйэҕэ Регина соҕотох лауреат эбит буоллаҕына, былырыын икки, араас сылларга 4-5 тиийэ лауреаттар баар буолаллара.
Хамаанданан түмүгү таһаарыыга олус элбэх көрдөрүүнү барытын түмэ тардан, ырытан көрөллөр, сылтан сыл аайы бу систиэмэлэригэр уларыйыылар киирэллэр. Миэстэлэспэтэх ол эрээри олус интэриэһинэй үлэлээх буолан салгыы Арассыыйа таһымыгар кыттарга рекомендацияламмыт оҕолор эмиэ улуус хамаандатыгар балл эбэллэр. Ол курдук, быйылгы кэмпириэнсийэҕэ Чурапчытааҕы гимназия 6-с кылааһын үөрэнээччитэ Кузьма Артемьев, Хадаар орто оскуоларын 8-с кылааһын үөрэнээччитэ Аристарх Лукин бүтүн Арассыыйатааҕы кэмпириэнсийэҕэ рекомендацияланан улууспут хамаандатыгар 10-ну баалы аҕаллылар.
Маны таһынан аҕыйах сылтан бэттэх улууспут оскуолаларыгар цифровой, естесственно-научнай, техническэй уонна гуманитарнай хайысхаларынан үлэлиир «Точка роста» кииннэрэ арыллан үлэлэрин саҕалаабыттара. Ол чэрчитинэн «Инникигэ хардыы» кэмпириэнсийэҕэ маннык кииннэрдээх оскуолалар эмиэ күрэхтэһэллэр. Онно, үөһэ этиллибитин курдук, Д.Д.Красильников аатынан Мугудай орто оскуолата инники күөҥҥэ тахсан, улуус хамаандатыгар 10 баалы биэрдэ.
Чурапчы улуустааҕы гимназиятыттан 26 оҕо кыттыбытыттан 17-тэ миэстэлэстэ, ол иһиттэн 9-с оҕо үлэлэрэ үчүгэй буолан хамыыһыйанан бэлиэтэннилэр. Бу 28 сыл устата физика учуутала, РФ үтүөлээх учуутала, Российскай Федерация президенин гранын хаһаайына, РСФСР норуотун үөрэҕэриитин туйгуна, Династия фондатын 5 төгүллээх стипендиата, Учууталлар учууталлара Мария Иустиновна Хоютанова хас сыл аайы үөрэнээччилэрин ситиһиилээхтик кытыннарар. Быйыл даҕаны, өрүү буоларын курдук, кини 4 оҕону бэлэмнээн кытыннарбытыттан төрдүөн бириистээх миэстэҕэ тигистилэр. Мария Иустиновна: «Мин үөрэнээччилэрбиттэн биир тиэмэни сайыннаран, кэҥэтэн элбэх сылга үлэлээбит оҕолор үлэлэрэ үчүгэй. Холобур, 8-с кылааска Коля Собакин практическай өттүнэн сиппит-хоппут үлэлээх, 10-с кылаастан Ньургун Васильев киэҥ, баай ис хоһоонноох үлэлээх, кыра кылаастарга 6-с кыл үөрэнээччитэ Данил Брызгаев эмиэ үчүгэй чинчийиилээх үлэлээх, иккис сылын дьарыктанар»,-диэн кылгастык билиһиннэрдэ. 8-с кылаас үөрэнээччитэ Ваня Попов олус интэриэһинэй Чурапчы улууһугар ат спордун сайдыытын туһунан үлэтин ситиһиилээхтик көмүскээтэ. Кини салайааччыта Ирина Саввична Соловьева: «Бу сүрдээх улахан үлэ, тоҕо диэтэххэ, улууска ат сүүрдүүтүн историятын туһунан матырыйаал олус аҕыйах эбит. Онон дьон бэйэтин тус архыыптарыттан хасыһан, атын улуустартан үгүс дьонтон интервью ылан киэҥ хабааннаах үлэни ыыттыбыт»,-диэн санаатын үллэстэр. Маны сэргэ 2-с миэстэ буолбут Кристина Неустроева (салайааччы Александра Апрельевна Куличкина) «Слова исключения» диэн тиэмэҕэ, 1-кы миэстэни ылбыт Дарина Кривошапкина «Путешествие в мир чтения» диэн тиэмэтинэн алын сүһүөх кылаастарга олус элбэх, далааһыннаах үлэни оҥорбуттар.
Түмүктээн эттэххэ, Чурапчы улууһа иккис сылын «Инникигэ хардыы» түмүгүнэн кыайыы чыпчаалыгар тахсыбыта элбэҕи этэр дии саныыбын. Ол аата улуус оскуолаларыгар научнай-чинчийэр хайысханан утумнаах, күүстээх үлэ ыытыллар. Онон кыттыбыт оскуолалар призердарын өссө төгүл эҕэрдэлиибит, инникитин даҕаны саҥа ситиһиилэри, үрдүк дабайыылары баҕарабыт!
Наталья Сибирякова