“Үҥкүүгэ уостубат тапталынан ” кинигэ үһүс разделыгар нэһилиэктэринэн үҥкүүһүттэр уонна үлэлии сылдьар хореографтар киирдилэр. Улууска самодеятельность тэрээһиннээх сайдыыта 50-нус сыллартан саҕаламмыт.
(Сылаҥнар) Ыччат өрөспүүбүлүкэтээҕи бастакы бэстибээлэ буолуоҕуттан.Оччолорго айылҕаттан бэриллибит талааннар үҥкүү сайдыытыгар олук буолбуттар.
1957 с. бэстибээлгэ куоракка киирэн оонньообут Алаҕардар үҥкүүлэрин көрөөчүлэр наһаа биһирээн,кэрэхсээн көрбүттэрэ үһү. Ити бэстибээлтэн кынат үүннэринэн хас нэһилиэк аайы үҥкүү кэнсиэрдэргэ туруоруллар уонна толоруллар буолан барбыта.
Алаҕардар
Бүгүҥҥү сырдатыыга дьону үҥкүү кэрэ эйгэтигэр көҕүлээбит умсугуппут бастакы мохсоҕоллорбут кимнээх этилэрий диэн анааран көрүөҕүҥ:
Сысолятин Николай Михайлович
( 10.05.1926 с-29.08.1993 с)
Сэриигэ урусхалланыыны чөлүгэр түһэриигэ 1945 с. от ыйыттан 1952 с. дылы Сэбиэскэй армияҕа сулууспалаабыт. 1953 с. ыал буолбута. байыаннай формалаах пляскалыырын сүрдээх чэпчэкитик үөһэ дайарын, дьон – сэргэ сөҕө – махтайа көрөллөрө. Улуу Кыайыы 45 сылын көрсө улуустааҕы бэстибээлгэ уус – уран самодеятельноһы көрүүгэ “Байыаннай саллаат” үҥкүүнэн лауреат буолбута. Дэгиттэр талааннаах ырыаһыт, үҥкүүһүт, спортсмен олоҕун кини аҕыс оҕото, элбэх сиэттэрэ, хос сиэттэрэ салгыыллар. Сиэнэ Геннадий Турантаев Саха театрын артыыһа, Саха Республикатын үтүөлээх артыыһа, кийиитэ Мария Николаевна Турантаева Саха Республикатны култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Саха Республикатын култууратын
министрин солбуйааччыта. Хас биирдии норуот үйэлэргэ илдьэ кэлбит сүдү кылааттарынан биирдэстэрэ-норуот айбыт үҥкүүтэ буолар. Үҥкүү көмөтүнэн дууһа үөрүүтүн – хомолтотун, истиҥ иэйиитин көрөөччүгэ тиэрдэллэр. Хас биирдии норуот төрүт култууратыттан силистээх ураты хамсаныылардаах үҥкүүлээх буолар. 50-нус сылларга саха уолаттара аармыйаттан нуучча үҥкүүтүгэр, мотуруоскайга үөрэнэн кэлэр эбиттэр. Ол кэлэн самодеятельноска үҥкүүлээн, дьону-сэргэни көҕүлээн,үҥкүү кэрэ эйгэтигэр бастакы пропагандистарынан буолбуттар.
Үҥкүүһүт Ньукулай Сахаарап
( 20.05.1927-27.07.1985 c.c)
1954 сыл оройуоҥҥа тэриллибит уус-уран самодеятельноһы көрүүгэ нэһилиэк ыччаттара көхтөөхтүк кыттыбыттара. Манна Ньукулай “Ритмичный вальс”, “Русская пляска” үҥкүүлэри толорбута, ону тэҥэ Дина Дмитриевна Дьячковскаяны кытта “Украинскай гопак” үҥкүүлэрэ үрдүк сыанабылы ылбыттара. Пляскаҕа нуучча саллааттарыттан үөрэммитим диирэ. Д.Е. Макаров, РФ суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ бэйэтин ахтыытыгар: “Табыгыратан үҥкүү да үҥкүү, Николай Захаров үҥкүүтүн көрөөрү оннооҕор тыа сириттэн киирэн көрөн астынан бараллара. Чаҕылхай үҥкүүһүт этэ. Фестивальга куоракка лауреат буолан турар. Бу туттара-хаптара, муусукаҕа сөп гына атаҕын тыаһатара, хайдах эрэ билигин ол тыас кулгаахпар баар курдук. Мин үгүстүк саныырым, холобур туттар киһим этэ. Дьэ, кырдьык хайҕаныан хайҕаммыт киһи. Куоракка киирэн биир күн кини атаҕын тыаһын, илиитин охсунарын араадьыйаҕа биэрбиттэрин иһиллээн турбутум. Быыспар илиибинэн охсор этим, муусукаҕа сөп түбэһэр илии-атах тыастара, ытыс таһыныыта, уруй-айхал бөҕөтө буолта. Эдэр саастарын эргитэн нэһилиэк ытык кырдьаҕастара Ньукулай Сахаарап, Дьөгүөр, Савва Сидоровтар уонна Баһылай Уйбаныап буолан, бары тэбис тэҥинэн хамсанан пляскалаабыттарын, уос номоҕо оҥостон кэпсииллэр. Кини уһуннук тырахтарыыһынан, хонуу биригэдьииринэн үлэлээбитэ. Уус-уран самодеятельность активнай кыттыылааҕа Ньукулай Сахаарап сэттэ оҕо тапталлаах аҕата этэ, кини аатын оҕолоро, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ ааттаталлар.
Петр Михайлович Массаев ,СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, ССРС Бэчээтин туйгуна,Чурапчы улууһун Бочуоттаах олохтооҕо, үлэ ветерана
1935 с.тохсунньу 15 күнүгэр Болтоҥо нэһилиэгэр төрөөбүтэ:” Хатылы сэттэ кылаастаах оскуолатын 1954 сыллаахха үөрэнэн бүтэрбитим. Мин оскуолаҕа бастыҥ актыбыыс, үҥкүүһүт,тэрийээччилэргэ көмөлөһөөччү быһыытынан сылдьарым, ордук үчүгэйдик “Украинскай гопак” – диэн үҥкүүгэ бииргэ үөрэнэр кыыспын кытта Вера Седалищевалыын үҥкүүлүүрбүт, лауреат буолбуппут. Миигин кытта үгүстүк аллар атаһым Быганов Сэмэн уонна кыргыттартан Дина Дмитрьевна Дьячковская, Парасковья Ивановна Сивцева, Дария Семеновна Попова, Анастасия Петровна Белолюбская, норуокка Ли-Катянан киэҥник биллэр Екатерина Александровна Чичигинарова уо.д.а бааллара. Эдуард Алексеевич Кузьмин солбуллубат мусукааммыт кини хормуоскатынан, мандолинатынан эбэтэр үс устурууналаах балалаайкатынан доҕуһуоллаата да үҥкүү-битии, ырыа-тойук бөҕө буоларбыт. Ол култуурунай отуубут билигин онно да суох, аатын да умнубуппун.
Оскуолаҕа аҕыс паарынан Быганов Сэмэн-Новгородова Пелагея, Новгородов Митя- Бетюнова Ульяна, Массаев Петр- Прокопьева Христина, Платонов Виктор-Седалищева Вера, Капрынов Кеша- Прокопьева Настя, Иванов Егор- Попова Маша,Платонов Ганя- Коркина Дуня, Прокопьев Поликарп-Сивцева -“Рогожина” диэн үҥкүүнү үҥкүүлээн дьон-сэргэ биһирэбилин ыларбыт, үҥкүү үгүс түбүктэн тахсарын хаһан да үҥкүүлээн көрбөтөх, уҥуохпут кытаатан, илиибитин – атахпытын сатаан салайбат оччотооҕу оҕолору олох кыра бириэмэ устатыгар үҥкүү абылаҥар куустаран ааспыттарыгар учууталларбытыгар бириэмэтигэр махтал тылларын анаабатахпыт да буоллар, ахтан –санаан ааһабыт.
Иванов Михаил Иннокентьевич-
(04.11.1937с-17.11.2020 с)
Арыылаах нэһилиэгин ытык олохтооҕо, норуот маастара,уус-уран самодеятельность актыыбынай кыттыылааҕа. Бүлүү 1 Чочу нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Аҕата Аҕа дойду сэриитигэр охтубута. Ийэтэ биир сааһын туола илигинэ өлбүтэ.Төгүрүк тулаайах хаалан детдомҥа иитиллибитэ.Бүлүү детдомуттан оҕо олус элбээн, республика детдомнарыгар тарҕатаннар Миша Дириҥҥэ кэлбитэ.Дириҥ детдомугар олус элбэх талааннар искусство,культура деятеллэрэ тахсыбыттара.
1954 с. кырачаан Миша Бэрэ учаастагар көһөрүллүбүтэ. Онтон Кытаанахха 7 кылаастаах оскуола интернатыгар кэлэн оскуоланы бүтэрбитэ. Кыра оҕо эрдэҕиттэн үҥкүүһүт.Армия кэнниттэн Сылаҥ кулуубугар директорынан анаммыта.Онтон кэргэннэнэн Арыылаахха олохсуйбуттара. 12 сыл культура эйгэтигэр үлэлээбитэ. Үлэлиирин тухары үтүмэн үгүс үҥкүүлэри туруортаабыта. Индийскэй, украинскай, саха дьиэрэҥкэйиттэн, чорооннооҕун, чохчоохойун, хотугулуу үҥкүүтүн,грузинскайы, яблочканы, чешскайы уо.да атыттары.
Ефремов Верхоян Егорович
( 12.12. 1938 -18.03.1970 с.)
Верхоян бэйэтэ үөрэнэн байааҥҥа бэркэ оонньуур буолбута. Биир да кэнсиэр кинитэ суох буолбат этэ. Ырыа буоллун кини, үҥкүү буоллун кини. Сценкаларга да мааһа табыллан оонньуура. Олимпиадаларга, фестивалларга куруук бастыыра. Спортка эмиэ талааннааҕа, ордук сүүрүүгэ, хайыһарга бары күрэхтэһиилэргэ кыттан миэстэлэһэн иһэрэ.
Верхоян Егорович бэйэтин кэмигэр чаҕылхай ыччат буоларын, хайа да тэрээһиҥҥэ куруук баһылаан-көҕүлээн илдьэ сылдьарын, кини көрдөөх кэпсээннэрин, ырыаларын, үҥкүүлэрин үөлээннээхтэрэ бары олус истиҥник ахталлар. Аҕыйах сыллааҕыта Егор Никонов “Саҥа олох” хаһыакка Верхояны бэйэтэ туспа истииллээх үҥкүүһүт, үҥкүүтүн саҕаланыытыгар хайаан да эмискэ сцена ортотугар баар буолара уонна онтон үҥкүүлээн барара диэн суруйбут этэ. Ити курдук Одьулуун биир чаҕылхай ыччата, төһө да кылгастык олорон аастар, уос номоҕо буолан күн бүгүҥҥэ диэри ахтыллар.
Никонов Егор Семенович
( 28.02.1936-20.01.2022 с.)
«1942-1945 сэрии сылларыгар Булун оройуонугар Тумат нэһилиэгэр күүс өттүнэн көһөрүүгэ сылдьыбыта. Ийэтинээн эрэ төннөн кэлэн төрөөбүт дойдутугар Хадаарга олохсуйан, «Октябрь» колхуоска Уорҕаҕа аймахтарыгар олорбуттара. 1957 с. бастакы республикатааҕы фестивальга кыттан дипломант буолбута. Кэлин 1967 с. СПТУ-га үөрэнэ сылдьан, профтехучилищелар Бүтүн Союзтааҕы көрүүлэригэр Москва курдук Улуу куоракка Аксения Васильевна Посельская салайааччылаах Кремлевскай дыбарыаска үҥкүүлээбитэ. Ити кини олоҕор саамай улахан ситиһиитэ этэ. Егор Семенович уус-уран самодеятельноска өрүү көхтөөхтүк кыттара.Хадаарга
олорон Мэҥэ-Хаҥалас нэһилиэктэрин кэрийэн гастролга сылдьыбыттарын, наһаа түмсүүлээхтэрин, бырааһынньыктарга, субботниктарга бары күргүөмүнэн сылдьалларын үтүө тылынан ахтара. Бүтэһигин сценаҕа 2000 с. 64 саастааҕар «Русская плясовая» үҥкүүнү түөлбэлэр икки ардыларыгар фестивальга толорон дьон-сэргэ сэҥээриитин ылбыта. 2007 с. аҕабар «Сцена бэтэрээнэ» ааты иҥэрбиттэрэ”, – диэн кыыһа Дария Егоровна ахтар.
Oplus_131072
Уйбаныап Баһылай Сэргээйэбис
(1935-1979 cс )
Баһылай ааттаах биллэрээччи-конферансье, көрүдьүөс кэпсээннэри ыпсаран кэпсээччи, сценканы туруорааччы, оруолларга табыллан оонньооччу, байааҥҥа элбэхтик хуорга, биирдиилээн ырыаны толорооччуларга, ансаамбылларга, дуэттарга доҕуһуоллуура. Ону тэҥэ мотуруоскай үҥкүүнү бэркэ табыллан үҥкүүлүүрүн
көлүөнэ дьоно ахталлара. Кини аармыйаҕа ырыа-үҥкүү ансаамбылыгар ылыллан үҥкүүгэ үөрэппиттэр. Баһылай уҥуоҕунан кыра, олус чэпчэки буолан, үҥкүүһүттэр үрдүлэринэн үөһэттэн сыана ортотугар көтөн
түһээт, олус чэпчэкитик үҥкүүлээн тэлээрэрэ. Аармыйаттан кэлээт Хатылыга үҥкүүлүүрүн таһынан кэнсиэрдэргэ араас көрдөөх кэпсээннэри, хоһооннору ааҕара, холобур Рафаэль Баҕатаайыскай “Кытыан кымньыы” диэн суруйуутун аахтаҕына көрөөччүлэр олус астынан ытыс тыаһа бөҕө буолаллара. Ис иһиттэн талааннааҕа, үөрэммитэ буоллар артыыс да буолуо этэ.Саха сирин бастакы ыччат бэстибээлигэр Чурапчыттан киирэн, саха үҥкүүтүн толорбуппут, онно дьиҥнээх былыргы сахалыы таҥаһы кэтэн, киирэн дьону сөхтөрөн турабыт, -диэн
Кугдарова Надежда Семеновна ахтар.
Макаров Егор Дмитриевич
(03.11.1938 с-11.10.2009с.)
РСФСР оскуолаларын үтүөлээх учуутала, норуот үөрэхтээһинин туйгуна, К.Д.Ушинскай мэтээлин, “1941-1945 Аҕа дойду сэриитин сылларыгар килбиэннээх үлэтин иһин”, “В.И.Ленин төрөөбүтэ 100 сылынан килбиэннээх үлэтин иһин” мэтээллэр хаһаайыннара, ССРС Географическай обществотын дьиҥнээх чилиэнэ, СӨ Айылҕа харыстабылын туйгуна, Чурапчы улууһун Бочуоттаах гражданина, “Учитель года-92” Бүтүн Союзтааҕы конкурус лауреата.
(Петрова Рая, Макаров Егор)
Егор Дмитриевич Дириҥ оскуолатыгар үөрэнэ сылдьан үҥкүүлүүр, үҥкүү туруорар уонна байааҥҥа үөрэнэн, оонньуур этэ. Кэнсиэрдэргэ куруутун көхтөөхтүк кыттара.
“ 1964 с. Республикатаа5ы үҥкүү куонкуруһугар Чурапчы улууһун үрдүнэн үҥкүүлүүр ыччаттары бэлэмнииллэригэр көрсөн билсиспиппит. Мин Мырылаҕа деткомбинакка үлэлии сылдьарым, төрдүө буолан кэлбиппит. Ол бэлэмнэниигэ Егор Дмитриевичтыын пааралаһан үҥкүүлээбиппит. Күрэхпит от ыйын саҥата буолбута. Атын улуустары көрөөрү эрдэ киирбиппит. Урукку культпросвет уопсайыгар түспүппүт. Куонкуруска 3 миэстэ буолан үөрбүппүт-көппүппүт бу баар курдук. Үҥкүү буоллун , ырыа буоллун барытыгар сыстан иһэрэ, ол гынан үҥкүүлүүрүн олус сөбүлүүрэ. Саамай табыллан үҥкүүлүүрэ матросскай үҥкүү, “русская плясовая” буолара. Үҥкүүтүн таҥаһын тиктэрэн, үөрэрэ-көтөрө. Россияҕа учууталлар куонкурустарыгар тиийэн, Саха сириттэн кыттан, 2 миэстэ буолбут үөрүүтүгэр, нууччалар ортолоругар пляскалаан соһуппута, үөрдүбүтэ кэпсэлгэ сылдьар. Ол курдук элэккэй, үөрүнньэҥ, билиигэ-көрүүгэ олус дьаныардаах үлэһит уонна общественнай олоххо көхтөөх этэ”, -кэргэнэ Евдокия Тимофеевна Макарова.
Бырааттыы Семен,
(1940с.-13.09.2020 с.)
Еремей Литвинцевтэр
(1941с-23.09.1973 с.)
Оскуолаҕа үөрэнэр кэмнэригэр Петр Егорович Спиридонов диэн сэрииттэн “Кыһыл Сулус” уордьаннаах эдэр учуутал оҕолору үҥкүүгэ дьарыктаабыт, бэйэтэ байааҥҥа оонньуур, ыллыыр эбит. Үҥкүүлүүр оҕолор ортолоругар мин убайдарым эмиэ бааллара, кинилэргэ учууталлара элбэх араас омук үҥкүүлэрин үөрэппит, художественнай көрүүлэргэ куруук бастакы миэстэни ылбыттар. Иккиэн СГУ историческай факультетын бүтэрбиттэрэ. Аармыйаҕа сылдьан роталарыгар тарбахха баттанар үҥкүүһүттэр эбит. Кинилэри кытта биир бириэмэҕэ сулууспалаабыт Хоту көһөрүллүү кыттыылааҕа, спорт, “Якутэнерго” бочуоттаах бэтэрээнэ, Россия Бочуоттаах кырдьаҕаһа, Чурапчы Бочуоттаах олохтооҕо Макаров Егор Семенович ахтар – “Хатылылар ол кэмнэргэ үҥкүүһүт уолаттардаах этилэр, 1957 сыл Иванов Василий оройуоҥҥа пляскаһытынан аатырбыта. Бары үҥкүүһүттэр мустан Семен, Еремей Литвинцевтэр, мин буолан бастакы өрөспүүбүлүкэтээҕи ыччат уус-уран самодеятельность бэстибээлигэр кыттан, Дьокуускай куоракка бастаан тахсыбыппыт. Дьэ, үөрүү өрөгөйө этэ оччолорго. Балтылара Литвинцева Е.Е.
Макаров Егор Семенович- үлэ, спорт, энергетикэ, худ. самодеятельность ветерана, Чурапчы улууһун Бочуоттаах олохтооҕо , “Почетный старейшина РС (Я)” бэлиэ хаһаайына
1956 с. Сылаҥ 7 кылаастаах оскуолатын бүтэрэн, Чурапчы орто оскуолатыгар ахсыс кылааска үөрэнэ киирбитим. Аксения Посельскаяҕа үҥкүүгэ үөрэнэрим. А.В. Посельская “Солдатский танец”, “Молдавский танец”, “Гопак” уонна да атын үҥкүүлэри үөрэппитэ. Аксения Васильевна үҥкүүгэ наһаа үчүгэйдик үөрэтэр эбит этэ, мөхпөт-эппэт, майгылаах бастыҥа этэ.
1957 с. Бүтүн Союзтааҕы ыччат фестивалыгар Чурапчы оройуонун делегациятыгар талыллан, Дьокуускай куоракка киирэн, ол үҥкүүлэринэн ситиһиилээхтик кыттан төннүбүппүт.
1958 с. Чурапчы орто оскуолатын учууталлара уонна үөрэнээччилэрэ буолан, сааскы уһун өрөбүлгэ бортовой массыынанан Дьокуускай куоракка киирэн, хас да сиргэ кэнсиэрдээн турабыт. Саха театрыгар (эргэ таҥара дьиэтэ) кэнсиэрдээн баран, Чурапчы аатырбыт артыыстарын кытта уопсай хаартыскаҕа түспүппүт. Сүрдээх үчүгэйдик үөрэн-көтөн көрсүбүттэрэ, кэнсиэрбитин хайҕаабыттара.
Онно үҥкүүлээбиттэр: Макаров Сеня, Макаров Гриша, Макаров Гоша, Ефремов Верхоян, Капрынов Кеша, Попова (Барашкова) Люба, Беляева Тома, Парфенова Роза, Баина Надя, Лыткина Шура. Куоракка ыччат фестивалыгар киирэргэ Иванов Вася, Заболоцкай Афоня эбиллибиттэрэ. Ити үҥкүүһүттэртэн мин саамай кыра 15-16 саастаах этим. Оройуоннааҕы фестивалларга элбэхтэ лауреат эҥин буолар этим.
Дьэ, ити курдук 50-60-нус сылларга улууска үҥкүүһүт уолаттарбыт үҥкүү сайдыытыгар олук уурбуттарын туһунан сиһилии тахсар кинигэттэн билсиэххит..
Мария Герасимова- Сэҥээрэ